. 1 - شما جایگاه فعلی حزب جمعیت اسلامی افغانستان را در کجا می‌بینید؟ حزبی که رهبر آن در گذشته رییس جمهور افغانستان بوده است،
پس از ترور آن در چه جایگاه سیاسی قرار دارد؟
برای پاسخ به این سوال که جایگاه فعلی جمعیت اسلامی در کجا است، دو نکتۀ مهم قابل تذکر و توضیح است:
1 - احزاب سیاسی در نظام حاکم سیاسی افغانستان با توجه به سیستم اکثریتی در نظام انتخابات پارلمانی، هیچگونه جایگاه و نقش تاثیر گزار ندارند. احزاب سیاسی بر مبنای قانون اساسی افغانستان حق فعالیت آزاد دارند و رسمی هستند، اما بستر و میدان تبارز این فعالیت تاثیر گزار و تعیین کننده در سیاست و نظام حاکم سیاسی وجود ندارد. بنا بر این برای جمعیت اسلامی مانند احزاب دیگر در چنین سیستم و نظام نمی توان جایگاه دقیق و مشخصی تعریف کرد.
2 - جمعیت اسلامی افغانستان هنوز به یک حزب سیاسی متعارف و مدرن متحول نشده است. جمعیت اسلامی مانند سایر تنظیم های جهادی یک تنظیم جهادی است که با قواعد و ضوابط حزب سیاسی مدرن عمل نمی کند. جمعیت اسلامی از این منظر به خصوص پس از شهادت و نبود استاد ربانی نتوانسته است با تغییر و دگرگونی در ساختار و تشکیلات و سازماندهی خود، متحول شود. حتی حضور افراد منسوب به جمعیت اسلامی در کرسی ها و مقامات دولتی را نمی توان به معنی حضور جمعیت به عنوان یک حزب سیاسی تلقی کرد. زیرا آن ها از آدرس جمعیت اسلامی بصورت یکدست و به عنوان حزب سیاسی شریک در حکومت معرفی نشده اند و تابع قواعد و ضوابط حزبی(که در واقع قواعد و ضوابطی وجود ندارد) در مقام و کرسی خود نیستند و برای جمعیت اسلامی پاسخگویی ندارند.
با توجه به آنچه گفته شد نمی توان تعریف درست و واقعی از جایگاه فعلی جمعیت اسلامی ارائه کرد.
2 - از ترور آقای ربانی چند سال می‌گذرد اما هنوز این حزب نتوانسته است رییس یا رهبر خود را انتخاب کند. علت آن از نظر شما چیست؟
پاسخ این پرسش را در عوامل مختلف باید جستجو کرد. یکی از این عوامل به همان نکته ای بر می گردد که در پاسخ به پرسش نخست گفته شد. یعنی جمعیت اسلامی هنوز از یک تنظیم اسلامی و جهادی به یک حزب مدرن سیاسی مبدل نشده است که در ساختار و تشکیلات خود دارای ضوابط و اصول متعارف احزاب سیاسی مدرن باشد و در تعیین رهبری و سایر امور تشکیلاتی بر مبنای آن اصول و ضوابط عمل کند. عوامل دیگری نیز وجود دارد که در یک مقالۀ مفصل در عنوان کنگرۀ جمعیت اسلامی افغانستان به آن پرداخته ام که در این آدرس می توانید آن را مطالعه کنید:
http://www.goftaman.com/ind…/…/111-siyasi/204-kongere-jaiyat
3 - در جریان سال‌های گذشته شماری از اعضای این حزب مسیرهای جداگانه‌یی را رفتند. مثلاً قانون حزب خودش را ساخت و یا عبدالله عبدالله در گذشته ائتلاف جدید تشکیل داد. علت اینکه نیروهای این حزب پراکنده شدند، در چه بود؟
نخست اینکه جمعیت اسلامی، حزب سیاسی نبود، تنظیم اسلامی و جهادی بود که در شرایط جدید پس از طالبان با حضور امریکایی ها و غربی ها در افغانستان نتوانست به یک حزب یک پارچه و یک دست تبدیل شود.
دوم اینکه، برخی افراد و چهره های معروف و تاثیر گزار در درون جمعیت و جبهۀ مقاومت به فرماندهی احمدشاه مسعود احساس و محاسبه می کردند که در تحول پسا طالبان با حضور امریکا و غرب نمی توانند جایگاه قابل پذیرش از سوی حامیان خارجی این تحول داشته باشند. بخشی از این تلقی ناشی از تلقینات امریکایی ها و خارجی ها بود که جمعیت و رهبری آن استاد ربانی را به عنوان تنظیم و جریان اسلامی گرایی، همسو با تحولات جدید نمی دیدند و سود خود را در جدایی از جمعیت جستجو می کردند.
4 - به تازگی این حزب در نشستی از ایجاد شورای موقت خبر داد. به نظر شما این شورا می‌تواند حزب جمعیت اسلامی افغانستان را بار دیگر مانند گذشته یک حزب مقدر بسازد؟
تشکیل این شورا می تواند یک گام برای نوسازی و باز سازی تلقی شود. اما این گام افزون بر آنکه با نقص ها و اشتباهاتی همراه است، ضمانت و اطمینان برای تحقق آنچه که در مورد تدویر مجمع عمومی جمعیت گفته می شود، وجود ندارد. آیا این شورای به وعدۀ خود به تدویر کنگره عمل خواهند کرد؟ پاسخ روشنی نمی توان به آن ارائه کرد.
نکتۀ دیگر در اشتباه این شورا به کمیت آن بر می گردد، افزون بر آنکه میکانیزم تعیین اعضای شورا غیر شفاف و تابع کدام اصول و ضوابطی نیست. هیچ حزب سیاسی در دنیا به این تعداد یعنی ده ها نفر عضو شورای رهبری ندارد. یک حزب سیاسی را نمی توان با 64 نفر رهبری کرد. بد تر اینکه اعضای رهبری 64 نفره از لحاظ ثروت و سرمایه بسیار متفاوت اند و یک شکاف عظیم طبقاتی میان آن ها وجود دارد.
5 - شما میدانید که جمعیت اسلامی افغانستان با حزب اسلامی به رهبری گلبدین حکمتیار در گذشته رقابت‌هایی داشته است. پس از آمدن گلبدین حکمتیار گمانه‌ها بر این است که جایگاه حزب جمعیت بیشتر از هر زمانی در عرصه سیاسی افغانستان کمرنگ خواهد شد یا حداقل به نحوی با مشکل مواجه خواهد شد. شما چه نظر دارید؟
اگر جمعیت اسلامی نتواند خود را به یک حزب سیاسی منظم، یک دست و دارای برنامه و استراتیژی تبدیل کند، نمی تواند در برابر حزب اسلامی به رهبری حکمتیار در یک رقابت مدنی و سیاسی برنده شود.
6 - بسیاری‌ها می‌گویند آمدن گلبدین به کابل اعضای ارشد حزب جمعیت اسلامی افغانستان را نگران کرده است و برگزاری محافل تازه نیز در واقع پاسخی به حضور حکمتیار است. شما اینطور می‌بینید؟
بدون تردید آمدن حکمتیار مایۀ نگرانی اعضای رهبری و ارشد جمعیت اسلامی شده است. بخشی از برگزاری محفل اخیر را می توان ناشی از این نگرانی دانست. اما این نکته را باید اذعان کرد که شماری اعضای جمعیت از قبل تلاش داشته اند که تحولات ساختاری و تشکیلاتی در جمعیت ایجاد شود.
7 - سوال آخر اینکه آیا انسجامی که به تازگی شکل گرفته است، می‌تواند پایدار بماند؟
من به پایداری این انسجام زیاد خوشبین نیستم؛ به خصوص اگر این شورا به وعدۀ خود که تدویر کنگره و نوسازی تشکیلات و ساختار جمعیت است، در اسرع وقت عمل نکنند.