روش معرفی کتاب

روش "معرفی کتاب" به حیث یک روش مطلع کردن عاشقان علم و معرفت از سرچشمۀ دیدار معشوق شان تقریباً در تمام انواع رسانه ها معمول است،

معرفی کتاب دوستداران کتاب را از چاپ و نشر کتب مورد توجه و متعلق به رشته و حوزه ای که برای شان دلچسپ است، باخبر می سازد و نیز منبعۀ اطلاع برای آنانی می گردد که در جریان تتبع و پژوهش، در صدد تازه ترین مطالعات و تحقیقات در همان حوزۀ مورد تحقیق شان می باشند.

معرفی کتاب در تمام جهان معمول می باشد؛ طور نمونه روز نامۀ "لوموند Le monde" فرانسوی تقریباً هفتۀ بیشتر از یک بار صفحۀ ویژه ای دارد به نام Le monde des livres  یا دنیای کتابها که در این صفحه کتاب های به درد بخور علمی، تحقیقی، هنری و ادبی که در سراسر جهان به زبان فرانسوی به نشر رسیده اند، به معرفی گرفته می شود، در کانال 5 تلویزیون فرانسه برنامۀ هفتگی به نام "کتابخانۀ بزرگ" به نشر میرسد که در کنار معرفی کتاب های بلند علمی، فرهنگی و اجتماعی، بعضی از این کتاب ها زیر ارزیابی و نقد نیز قرار داده می شوند. در تلویزیون های دیگر فرانسه نیز چنین برنامه های وجود دارد که به صورت هفته وار و ماهوار به نشر گذاشته می شوند. حتی مجلات مخصوص معرفی کتاب نیز در عده ای از کشور ها انتشار می یابد.
ما که از کشور نه چندان انکشاف یافته می آئیم، در گذشته ها در آنجا معرفی کتاب چه که خود کتاب هم به دلایل متعدد – اگر به زنجیر کشیده نمی شد -  به زیور چاپ آراسته نمی گردید، ای بسا کتاب های که نانوشته به دنیا نیآمدند، و چه کتاب های که در قید و زندان  کشیده شدند، و چه کتاب های که سر نویسندگان خود را به باد داده اند ولی دنیای از حیات و زندگی را برای زندگان هدیه کردند. واضح است این یادآوری های تلخ، از حالت کتاب، متعلق به زمان های چند دهه قبل وطن ماست، گرچه حالا کتاب های زیادی چاپ و نشر می شوند اما تا هنوز رسم  و "روش معرفی کتاب" در میان رسانه های چاپی و نزد دست اندر کاران آثار چاپی ما زیاد همه گیر نه شده است.
در اینجا به مورد و مناسب می بینم که در رابطه به معرفی کتاب از یکی از محققین زحمتکش کشور ما یادی بنمایم؛ شادروان محمد حسین نائل استاد زبان و ادبیات که گام های استوار و محکمی را در عرصۀ "معرفی کتاب" برداشته بودند و مسلماً حق شان است تا هرزمانی از اقدام سازنده ای در حوزۀ معرفی کتاب در وطن ما تذکری صورت می گیرد، از اوشان ذکر خیری به عمل آید، تا حق آرمان و زحمات شان ادا شده باشد، من وقتی به کتابی که در کشور ما چاپ و به نشر میرسد، بر می خورم، مرحوم حسین نائل – که دوست گرانمایه و عزیز من هم بودند – به خاطرم می آید؛  جناب شان در دهۀ پنجاه هجری شمسی در تپ و تلاش رساله ای بودند با محتوای «فهرست آثار طبع شده در افغانستان» که رقم و احصائیۀ کتب و رساله های متعددی را هم جمع آوری کرده بودند، به صورت نظامند و میتودیک، با معرفی رساله، تأریخ چاپ، مندرجات یا محتوای اثر، تیراژ(شمارگان)، مؤلف و یا مؤلفین، تعداد صفحه ، قطع و صحافت و زبان (دری و پشتو) و... شاید ایشان از آغازگران میتود معرفی کتاب در وطن باشند که روح شان شاد و بقایای کار و ثمرات مساعی شان ماندگار.
البته یک شخص دیگری هم یکی دو بار به معرفی کتاب دست یازیده است، این شخص شاعری است به نام مرحوم عاقل بی رنگ کوهدامنی.
یاد آور شوم که بندۀ حقیر تحقیق و تجربۀ زیاد در کار "معرفی کتاب" ندارم، بنابران شاید یادداشت های مختصر یا ناکافی من، شامل نکاتی نگردد که پیرامون معرفی کتاب، در کشور ما به عمل آمده باشد، بناءً این یادداشت مختصر با تذکرات تکمیلی محققان آگاه، ممکن است، گسترده تر گردد.
تا جائیکه معلومات در اختیارم هست و تا آنجا که اطلاع دارم معرفی کتاب شامل موارد و نکات آتی خواهد بود:
-    اسم و عنوان کتاب.
-    موضوع اساسی و اصلی کتاب.
-    اگر موضوع  کتاب حاوی مباحث علمی و تحقیقی باشد، پس به کدام یک از شعبات علوم طبعی و یا بشری متعلق خواهد بود.
-    فشردۀ موضوع اساسی کتاب نام برده شود و تذکر به عمل آید که موضوع به کدام یک از ابعاد مطلب پرداخته است.
-    در صورت ضرورت می توان از ابواب، بخش ها و فصول کتاب و یا عناوینی که به مسایل عمده و دلچسپ موضوع اساسی اختصاص یافته است، نام گرفت.
-    در صورتیکه موضوع، حاوی تسلسل کرونولوژیک باشد، می توان دوره ها، میعاد ها و مراحل تأریخی را که محتوای کتاب به همان دوره ها ارتباط میگیرد، آن دوره ها را متذکرگردید.
-    معرفی مختصر مؤلف و یا مؤلفان کتاب.
-    بعد به موارد شکلی کتاب می توان متمرکز شد مانند اینکه کتاب حاوی چه تیراژی (تعداد نسخۀ چاپ شده) است.
-    چاپ کدام مؤسسۀ نشراتی است.
-    قطع و صحافت آن چگونه است.
-    حاوی چند ورق و صفحه خواهد بود.
-    در کدام سال تحریر و چه زمانی به طبع رسیده است، (تأریخ تألیف و تأریخ چاپ).
-    محل مؤسسۀ نشراتی چاپ.
-    چاپ چندم آن خواهد بود و تغییراتی نسبت به چاپ های قبلی در آن به عمل آمده است و یا نه ...؟
-    بهای فروش آن چقدر است.
-    به کسی و یا ارگانی اگر اهدا شده باشد، تذکر داده شود.
-    در صورت مناسب بودن نکاتی در بارۀ محقق، متخصص و خبره ای که اثر را تألیف کرده است، اگر به عمل آورده شود، سطح و اهمیت کتاب را بیشتر به مخاطب وضاحت می دهد. تذکر صلاحیت مسلکی و تخصصی مؤلف، مخاطب و خوانندۀ کتاب را از درجۀ توثیق اثر اطمینان خواهد داد.
-    البته در معرفی کتاب می توان مسایل زیادی را به بیان گرفت، در بالا همان نکاتی که بیشتر عمومیت دارد، ردیف شدند، در معرفی آثار علمی نمی توان حدی را تعیین نمود، ولی نکات فوق سعی نموده است تا حدودی همه جنبه های متعلق به یک کتاب را توضیح کند.
مشخصات شکلی کتاب از این جهت با اهمیت است که احیاناً اگر به صورت غیر قانونی و خلاف اصول کاپی رایت تجدید چاپ  شده و به نشر برسد، مقایسۀ چاپ اصلی با چاپ جعلی با همین مقیاس مشخصات شکلی آن به عمل آمده و شاید اصل را از جعل مجزا نماید.

پایان