نویسنده ای اندیشمند و فرهیخته جناب آقای دکتر سید موسی صمیمی تا به حال ۸ جلد کتاب و ده ها مقاله به زبانهای آلمانی و فارسی منتشر نموده است. ایشان با توانا ییهای کم نظیری که در بررسی مسایل اقتصادی،
اجتماعی ۰ فرهنگی و تاریخی افغانستان و منطقه و حتی تسلطی که برامور استراتژبک و ژئو پولتیک جهان دارد آثاری ژرف و آموزنده پدید آورده است ۰ دکتر صمیمی بدور از هر گونه تعصبی محققانه و قابل فهم اوضاع نابسامان کشور و جهان اسلام و بحرانهای جهانی را مورد بررسی و کنکاش و ارزیابی قرار می دهد ۰ دکتر صمیمی عاشقانه سرزمین هندوکش را دوست دارد به زادگاهش قندهار عشق می ورزد ۰ دکتر صمیمی با قلب مهربان و نگاه خردمندانه به وقایع جهان با دید خیر خواهانه و آ ز ادی طلبانه نسبت به تمام بشریت می نگرد ۰ من بیش از بیست سال می باشد که این نازنین را می شناسم به جرئت می توانم بگویم که حتی یکبار سخن نامعقول و بدور از چوکات ادب و یا تعصب آمیز از جناب ایشان به خاطر ندارم و با داشتن دوستی با این خصوصیات والایی انسانی بسیار شادمانم ۰ دکتر صمیمی عمیق می نویسد و سنجیده سخن می گوید ۰ من تا به اکنون کتابهای بهتر و آموزنده تر در مورد اوضاع چند دهه ای اخیر کشور از آثار ایشان نخوانده ام و سراغ هم ندارم بنا بر این خواندن آثار ایشان را به تمام کسانی که می خواهند در باره ای جریانات چند دهه ای اخیر آگاهی دقیق و همه جانبه پیدا نمایند توصیه می شود ۰ البته بهتر است که دوستان عزیز خود به متن اصلی مراجعه نمایند ولی چون بد بختانه اکثریت مردم ما اهل مطالعه ای جدی نیستند من تصمیم گرفتم هراز گاهی گوشه ای از آن را انتخاب نموده در فضای مجازی منتشر نمایم تا تعداد بیشتری از هم میهنان از آن بهره مند گردند
۰
امروز بخشی از گروه های افراطی مزهبی وهابی ئ سلفی را به خوانش می گیریم ۰ ناگفته نماند که من حتی یک واژه ای آنرا جابجا نمی کنم و همانطوریکه در کتاب آمده به شما تقدیم می گردد و در پایان شمارهء صفحات آنر نیز می نویسم ۰
نعیمی
جماعت اسلامی پاکستان در سالهای هشتاد سدهء بیستم شعار نفوذ در ارگان های دولتی را در عمل پیاده کرده و به زودی در نهادهای دولتی ۰ حتی در دستگاه امنیتی کشور نفوذ کردند ۰ وجود حمید گل ریس استخبارات نظامی پاکستان حاصل همین سیاست است ۰ حمید گل در عین زمانی که در چار چوب استراتژی اسلام آباد عمل می کرد ۰ یک بنیاد گرا ی اسلامی نیز بود که نفوذ دینی جماعت را در وجود گلب الدین حکمت یار در افغانستان پیاده می کرد ۰ در اینجا می توان به طور نمونه از این نهادها یاد کرد - ۱ ۰ حزب التحریر۰ ۲ ۰ جمعیت اصلاح و انکشاف اجتماعی افغانستان ۰ ۳ ۰ جوانان حزب اسلامی ۰ ۴ ۰ مر کز اسلامی عبدالله ۰ --- حزب تحریر در سال 1953 توسط تقی الدین نابهانی؛ فقیه فلسطینی پایه گذاری گردیده است ۰ حزب تحریر یک نهاد فرا مرزی بوده که در جهت یک پارچگی جهان اسلام و رستاخیز خلافت تلاش می کند ۰ این حزب دارای ساختاری منظم سیاسی از بالا به پایین بوده ودر بین جوانان از محبوبیت بر خور دار است ۰ حزب تحریر تلاش می کند تا در افغانستان به ویژه در دانشگاه ها جوانان را جذب و بسیج کرده و از طریق تبلیغات دینی بیان کنند که نظام اسلامی به مثابه یک بدیل در مقابل تمام نظام های دیگر دنیوی و دینی قد علم می کند ۰ این نهاد در افغانستان فعالیت مخفی داشته و از سلول های پایین تا بالا از نظم و دیسیپلین بر خور دار دیده می شود ۰ نفوذ بیشتر این حزب در دانشگاه کابل؛ جلال آباد؛ هرات و بدخشان بوده؛ تعداد اعضای فعال آن چند صد نفر گفته می شود ۰ قابل توجه اینکه حزب تحریر دارای سلول های حزبی برای جلب و بسیج زنان؛ از جمله در کابل است ۰ نهاد جوانان مسلم که به نام " نجم " شهرت دارد؛ بزرگترین سازمان جوانان در کشور است که تحت نظر حزب؛ ولی ظاهرا" مستقل فعالیت کرده ؛ همایش ها و سمینار های دینی دایر کرده و به گفت و گو های دینی - سیاسی می پر دازد ۰ جمعیت اصلاح و انکشاف اجتماعی افغانستان که معمو لا" مختصر " جمعیت اصلاح " یاد می گردد؛ از حزب اخوان المسلمین مصر الهام گرفته؛ ولی فعالیت های سیاسی آن بیشتر از جماعت اسلامی پاکستان مربوط به قاضی حسین متاءثر می باشد ۰ این حزب تلاش می کند تا از طریق اصلاح " شخص؛ خانواده و جامعه به هدف پیاده کردن نظام سیاسی - اقتصادی اسلامی دست یابد ۰ بر اساس نوشته ای برهان عثمان؛ پژوهشگر افغانی؛ حزب اصلاح که از سال ۲۰۰۳ به این سو در افغانستان به فعالیت آغاز کرده است؛ بیشتر از نهادهای دیگر اسلامی به سرعت زیاد گسترش می یابد ۰ در سال ۲۰۱۴ این حزب در بیشتر از بیست ولایت کشور دارای یک هزار عضو خوانده شده است ۰ این حزب بیشتر در داشگاه های ننگرهار؛ کابل؛ هرات و کندز از هواداران زیاد بر خوردار است ۰ حزب اصلاح در تبلیغات زیاد فعال بوده و در هرات حتی یک دستگاه تلویزیون نیز دارد ۰ ریشهء تاریخی جمعیت اصلاح افغانی را بایست در " مرکز فرهنگی اسلامی افغانستان "؛ نهادی که در سال های ۱۹۹۰ در پاکستان پایه گذاری شده؛ جستجو کرد ۰ نظر به فقدان آموزش دینی جوانان؛ احزاب افغانی پیشاور نشین تلاش کردند تا از طریق مرکز فرهنگی منظم به آموزش دینی جوانان پر داخته و آن ها را برای کارزار سیاسی آینده آماده سارند ۰ در این مرکز کمال هلبوی مربوط اخوان المسلمین مصر و استاد نصیر احمد مربوط به " جماعت اسلامی پاکستان " علوم دینی تدریس می کردند ۰ با پیروی از اصل تداوم تدریس دینی حزب اصلاح در افغانستان به آموزش دینی جوانان ادامه داده و این آموزش؛ که گستره آن بخش های مهم علوم اسلامی را در در بر می گیرد؛ چندین سال دوام می کند ۰ مانند حزب تحریر و حزب اصلاح؛ دو نهاد افراطی و بنیاد گرای اسلامی؛ گروه جوانان حزب اسلامی و گروه امارتی " مربوط به گروه هراس افکن طالب نیز در گستره بسیج و آموزش دینی زیاد فعالیت دارند ۰ این گروه ها خودرا میراث خوار " جوانان مسلمان" و " امارت اسلامی " می دانند ۰ جوانان مسلمان در سال های ۱۹۶۰ و اوایل سال های ۱۹۷۰ در صحنه دانشگاه کابل بروز کرده و به شکل افراطی به تعرض علیه مخالفین سیاسی عمل می کرد ۰ گلب الدین حکمت یار؛ امیر حزب اسلامی " خود یکی از فعالان همین دوره و در مبارزه علیه تمام نیروهای مترقی و ملی خوانده می شود ۰ در پیروی از همین سنت افراط گرایی؛ جوانان حزب اسلامی امروز هم دست به حرکات تحریک آمیز زده و از رویا رویی با دیگر اندیشان خود داری نمی کنند ۰ گروه امارتی که بیشتر در ننگرهار و قندهار برای خود جای پای باز کرده است ۰ حتی از رویارویی با گروهای دیگر بنیاد گرا هم خود داری نمی کنند ۰ در اینجا بابد افزود که در کنار مبارزه گسترده علیه هراس افکنی؛ مبارزه علیه ریشه های عقیدتی بنیادگرایی؛ به ویژه علبه نفوذ خزنده عقاید سلفی و وهابی در افغانستان به نوبت خو یش حا ئز اهمیت زیاد می باشد ۰ حکومت وحدت ملی نه تنها تلاش نمی کند تا جلو توسعه و تقویت عقاید افراطی سلفی و وهابی را بگیرد؛ بلکه خود زمینه را برای توسعه بیشتر افراطی گرایی آماده می سازد ۰ " ایجاد مرکز اسلامی عبدالله " در کابل بیانگر همین اصل است ۰ محمد یوسف نیازی سر پرست وزارت حج و اوقاف با عبدالرحمان الغاصب؛ سفیر عربستان سعودی در افغانستان به تا ریخ ۲۱ نوامبر ۲۰۱۴ توافقنامه در مورد ساخت یک مرکز بزرگ " آموزش های اسلامی " را در کابل امضا کردند ۰ قرار است " مرکز اسلامی عبدالله " در زمین به یک مساحت در حدودی۱۱۹ هزار متر مربع در تپه مرنجان کابل ساخته شود ۰ این مرکز اسلامی دارای یک دانشگاه؛ خوابگاهی با گنجایش پنج هزار دانشجو؛ بیمارستان؛ ورزشگاه؛ مسجد با گنجایش ۱۵۰۰ نماز گزار و یک سالون بزرگ برای کنفرانس خواهد بود ۰ هزینهء این مرکز؛ که در آن " علوم اسلامی و زبان عربی " تدریس می شود؛ ۴۵ تا یک صد میلیون دالر آمریکایی بر آورده شده است ۰عربستان سعودی برای تاءمین این هزینه یک "چک سفید" امضا کرده است ۰ پیش بینی شده است که کار ساختمانی این بزرگترین مرکز آموزشی دینی وهابی در منطقه دو تا سه سال به طول انجامد ۰ باوجود آنکه قرارداد اولیه ایجاد مرکز اسلامی عبدالله دو سال پیش میان وزیران حج و اوقاف دو کشور امضا شده بود؛ ولی حکومت وحدت ملی در مورد پیاده کردن آن در عمل شتاب کرده و نا شکیبایی سیاسی به خرج داده است ۰ همچنان باید افزود که حکومت وحدت ملی با آماده ساختن زمینه فعالیت های دینی از طریق بزرگ ترین مرکز وهابی در منطقه با فقدان آگاهی سیاسی بر خورد نموده و تجارب تاریخی مشابه چنین راهکارهای نفوذی را در شالوده اجتماعی کشور هر گز ارزیابی انتقادی ننموده است ۰ با فعالیت این مرکز زمینه برای نفوذ خزنده وهابیت به مثابه یک آیین مزهبی بنیاد گرای افراطی در کشور آماده می گردد ۰ تجارب تلخ تاریخی سیاست خارجی محمد داود؛ حکمران قیادت گرای کشور به شکل خزنده به وابستگی روز افزون کشور به امپراتوری اتحاد جماهیر شوروی انجامید ۰ این سیاست مملو از کاستی های نظری و کمبود های عملی محمد داود؛ کشور را به پرتگاه نیستی سیاسی و پراکندگی اجتماعی کشاند ۰ که پیامد های آن هنوز هم بر کوهپایه های هندوکش سنگینی می کنند ۰ با فروپاشی حکومت اقتدار گرای نجیب الله؛ بنیاد گرایی افراطی وارداتی شالوده اجتماعی و نهادهای سیاسی کشور را متلاشی کرده و خصومت های تباری را شدیدتر و شکاف های سمتی را عمیق تر ساخت ۰ تجارب پاکستان؛ کشور همسایه به نوبت خود بیانگر این واقعیت تلخ است که وهابیت توأم با هراس افکنی از طریق تمویل مدارس دینی آهسته شالوده فکذی و ساختاراجتماعی کشور را دگرگون می سازد ۰ تکامل اوضاع در زمان مبارزات انتخابات ریاست جمهوری افغانستان شاهد این نکته است که اشرف غنی روز به روز بیشتر کیستی سیاسی " خود را با افاده های مذهبی آرایش می دهد ۰ او به شکل نمایشی به سفر حج رفت؛ ادای حج به یقین یکی از پنج رکن اساسی اسلام است ۰ ولی آقای اشرف غنی در مسیر انتخابات چندین بار و با تأکید بر دوستی وو فاداری به "خادم الحرمین " تمسک جست و به پیروی از همین اصل؛ پس از تحلیف در کرسی ریاست جمهوری؛ نخستین سفر خارجی اش را به عربستان سعودی انجام داد ۰ مایه نگرانی این است که در این سفر " حج عمره" بیشتر از یک صد تن از اهل ستاد انتخاباتی و هم نوایان سیاسی؛ آقای اشرف غنی را همراهی کردند ۰ پرسش واقعی در این نکته نهفته است که آیا تحت شرایط تنش زای افغانستان؛ که حتی کابینه کشور هم هنوز شکل نگرفته بود؛ این سفر با هزینه بیشتر از یک صد هزار دالر آمریکایی؛ آن هم با پول "بیت المال " تا کدام پیمانه با ضوابط اسلامی؛ شاخص های ملی و تدابیر معقول سیاسی همسویی دارد؟ پذرش احداث " مرکز اسلامی عبدالله " در افغانستان گامی است به دور از تدبیر سیاسی منسجم و بر خلاف شیوه زندگی مردمان کشور و با نادیده گرفتن تجارب تلخ تاریخی ۰ ۱- به وهابیت در افغانستان از گذشته های دور به این سو با نظر رد و دوری نگریسته شده است؛ در اواخر سده نوزده مبلغین وهابی از کشور به دور انداخته شدند ۰ ۲- باشندگان افغانستان پیروان اسلام نرمش پذیر و تمایل به تصوف؛ صلح و صفای اجتماعی هستند ۰ اینکه مسلمانان بی آلایش افغانستان نتوانند( نظر به قرائت دینی وهابیت) از قبور اولیا و اسلاف خود به شکل سنتی زیارت کنند؛ ضربتی است بس شدید بر هویت دینی آن ها ۰ افغان ها پیروان دین سنتی اند که ترکیبی از احکام دینی اسلام؛ سنت دیرینه و عادات کهن و رسوم مروج در جامعه است ۰ وهابیت این شیوه زندگی مسالمت آمیز را ممنوع قرار داده و در رد آن می کوشد ۰ ۳- وهابیت ؛ افراط گرایی دینی؛ انحصار گرایی سیاسی و دیگر ستیزی اجتماعی را ترویج و تبلیغ می کند ۰ با آموزش این شیوه دید دینی به هزاران پسر و دختر کشور توازن و آرامش دینی و اجتماعی ( با پیامد های ناگوار آن) در جهت بنیاد گرایی دگرگون می گردد ۰ ۴- وهابیت در رد آزادی های مدنی قرار داشته؛ حق تساوی جنسیتی را رد کرده و در نتیجه با قانون اساسی کشور در تضاد صریح قرار می گیرد ۰( نقل از کتاب کالبد شکافی بحران افغانستان ۰ صفحات؛ ۳۴۸ تا ۳۵۱) آقای مهران موحد روز نامه نگار در کابل؛ مقاله ای تحت عنوان مولانا مودودی؛ بنیان گذار اسلام سیاسی رادیکال بدرستی می نویسد - چندین دهه است که اسلام سیاسی در سپهر جهان اسلام؛ قرائت مسلط است ۰ اسلام سیاسی همان گونه که از نامش پیداست؛ می کوشد سیاست را بخش بر جسته و عمده و حتا لب آموزه های اسلام بشناساند و با ارائه خو ا نش نوین از متون دینی؛ اسلام را در عرض ایدئولوژی ها و مکاتب / مدارس دیگر قرار دهد و توانا تر و چابک تر از آن ها در گره گشایی های دنیوی معرفی کند ۰ سید جمال الدین افغانی از نخستین شخصیت ها در جهان اسلام بود که تلاش ورزید رخ سیاسی اسلام را پر رنگ بسازد و نقش اجتماعی آن را بارز و شاخص بسازد ۰ با این همه رهبران اصلاح طلب نسل اول با آن که می خواستند از نصوص دینی به منظور تشویق توده ها برای مقابله با استعمار بهره بگیرند؛ ولی تمدن غرب را یکسره نفی نمی کردند وبا بهره جویی از تجارب علمی و سیاسی غرب مخالفتی نشان نمی دادند ۰ تجاربی که تمدن غربی را به عظمت و توانایی خارق العاده رسانده بود ۰ تا دهه های چهل و پنجاه سده بیستم میلادی؛ معمولا اندیشمندان مسلمان می کوشیدند اسلام را سازگار با مقتضیات عصر نشان دهند و از تقابل تمدن غربی با اسلام جلو گیری کنند ۰ نخستین کسی که به صورت مجدانه تلاش ورزید رویکرد سیاسی محض به اسلام داشته باشد مولانا اوالاعلی مودودی بود ۰ مودودی از شخصیت های کلیدی در شبه قاره هند و در جهان اسلام است ۰ او مؤسس جماعت اسلامی پاکستان است ۰ حزبی که در پی احیای اسلام در شبه قاره هند و سپس در پاکستان بوده است ۰ مودودی مدعی شد که اسلام دین جامع و فراگیر است و با سیستم ها و تمدن های دیگر تقابل و تضاد دارد و اسلام واقعی همانا اسلام سیاسی است ۰ مودودی تأثیر شگرفی بر نویسندگان و اندیشه ورزان اسلام گرا بر جا گذاشت و موجب به وجود آمدن جریانهای رادیکال در میان جنبش های اسلامی معاصر شد ۰ مودودی با تأثیر پذیری از ایدئولوژی های مدرن غربی؛ تلاش ورزید اسلام را به عنوان ایدئولوژی فراگیر به مردم بشناساند و ایدئولوژی اسلامی را واجد تمایز ها و برتری های آشکار نسبت به نظام های سرمایه داری و کمونیسم معرفی کند ۰ سید قطب نویسندۀ اسلام گرای مصری؛ که نوشته هایش یکی از عوامل به وجود آمدن تندروی ها و خشونت های گسترده در خاورمیانه شد و اسلام سیاسی را در مجرای دیگر انداخت؛ بیشتر ین تأثیر را از مودودی پذیرفت و در مواردی مفاهیمی را طابق النعل بالنعل از او بر گرفت ۰ نوشته های مودودی بر اسلام گرایان فارسی زبان هم به شدت تأثیر گذاشت ۰ سیدولی نصر ( فرزند سید حسین نصر فیلسوف سنت گرای ایرانی) معتقد است که آیت الله خمینی کتاب؛ حکومت اسلامی خود را تحت تأثیر تئوری پردازی ها ی مودودی به رشته ای تحریر در آورده است ۰ گلبدین حکمتیارهم از اندیشه های مودودی پیروی کرده و حتا تشکیلات و روش های سازمانی اش را عینآ از جماعت اسلامی پاکستان بر گرفته است ۰ مودودی در کتابی که به عنوان " اصطلاحات چهار گانه در قرآن " نوشت و در سال ۱۹۴۱ منتشرکرد و در همان سال حزب جماعت اسلامی را نیز تأسیس نمود ۰ مودودی در این کتاب جنجالی تصریح می کند که همه ای عبادات اسلامی - همانند نماز و روزه و زکات و حج اموری بالذاته نیستند بلکه وسیله هایی هستند برای تشکیل حکومت اسلامی ۰ خمینی عین همین مطلب را در دهه ای ۶۰ خورشیدی تکرار نمود؛ خمینی گفت اگر بین عبادات اسلامی و حفظ حکومت اسلامی اختلافی پیش آمد می توان تمامی آن عبادات را تعطیل نمود حتا نماز و حچ و روزه را ۰ بروشنی می بینیم که اسلام گرایان برای حفظ قدرت شان حاضر اند حتا اصول دینشان را هم قربانی نمایند۰ کسانی که به باورهای خودشان رحم نمی کنند؛ تصور کنید که هنگام به قدرت رسیدن با رقبایشان چه می کنند ۰ اسلام سیاسی بز گترین ضرر و زیان را بر دین وارد نمود اند؛ چون نزد آن ها ارزش های دینی چیزی نیستند جز ابزار های رسیدن به قدرت ۰ مهندس مهدی بازرگان که بیش از پنجاه سال کوشش نمود و بارها در زمان شاه به زندان رفت تا حکومت اسلامی بر پا نماید در اواخر عمرش وقتی فساد حکومت اسلامی در ایران را دید و نگاه قدرت طلبانه خمینی را تجربه نمود؛ در سال ۱۳۷۲ خورشیدی مقاله ای را در حسینیه ارشاد خواند که همه را شگفت زده نمود؛ ایشان در این نوشتار می گوید من بیشتر عمرم را صرف رسیدن به حکومت اسلامی کرده ام و ده ها جلد کتاب نوشته ام؛ اما امروز اعلام می کنم که هدف از رسالت پیامبران را فقط خدا و آخرت می دانم نه تشکیل حکومت اسلامی ۰ لازم به یاد آوری است که تا قبل از سال ۱۳۷۲ بازرگان وظیفه ای دین را خوشبخت کردن انسان بر رویی زمین می دانست ولی بعد به این نتیجه رسید که خوشبخت کردن انسان بر رویی زمین کار عقل و دانش بشری است و بس ۰ دکتر علی شریعتی که من از دوران نوجوانی با آثار و افکار اودر گیر بوده ام و تمامی کتاب هایش را خوانده ام ؛ ولی متأسفانه او هم دچار توهم ایدئولوژی سازی دین بود و فکر می کرد که تنها راه نجات دین از دست ایدئولوژی های رقیب؛ ایدئولوژیک کردن دین است؛ شوربختانه زنده نماند تا حکومت اسلامی خمینی را ببیند و همانند بازر گان بیاید و اعتراف بکند که وظیفه ای دین تشکیل حکومت اسلامی نیست ۰ دکتر عبدالکریم سروش فیلسوف دگر اندیش جهان اسلام زنده ماند و بی عدالتی ها و بی لیاقتی های حکومت اسلامی خمینی را دید تا بالاخره به همان نتیجه ای رسید که بازرگان در سال ۷۲ به آن رسیده بود و در این گیر و دار بود که دکتر سروش کتاب های صراط های مستقیم و پلورالیسم دینی وکتاب فربه تر از ایدئولوژی را در نقد ایدئولوژی گرای شریعتی تحریر نمود؛ سروش در کتاب صراط ها ی مستقیم دیگر باور ندارد که فقط یک راه درست وجود دارد و آن اسلام است بلکه برای رسیدن به راه درست؛ راه ها ی درست وجود دارد ۰ در کتاب فربه تر از ایدئولوژی در نقد دکتر علی شریعتی می نویسد؛ خوانندۀ کنجکاو این دفتر در خواهد یافت که دین؛ برای زندگی جمعی نه منبع؛ که داور است و در ضمیر فردی؛ نه حیرت زا که حیرت افکن است و به دلیل همین حیرت افکنی و تشابه و تشابه آفرینی و رسن آسایی؛ در کالبد تنگ ایدئولوژی نمی گنجد؛ و چون برای فهم شدن؛ به بیرون از خود نیاز دارد؛ با عقل جمعی ولذا دموکراسی دست آشتی می دهد و با عقل آشتی کردن همان و با آزادی پیمان بستن همان؛ چونکه عقل و آزادی ساکنان یک ایوان و ستارگان یک کهکشانند ۰ تعقل آزادانه در امر دین؛ هم دین را با عصر آشنا می کند وهم آن را از محصور ماندن در ملکیت طایفه خاصی یا اسیر ماندن در زندان فلسفه خاصی می رهاند ۰ سروش در نوشتاری دیگری تحت عنوان سکولاریسم در چند جمله اما بسیار سنجیده؛ تفاوت انسان مدرن و سنتی را ابنگونه بر می شمارد؛ باری تقابل انسان مدرن و سنتی در دو مقوله تمتع و تصرف خلاصه نمی شود و آن فهرست را می توان بسی طولانی تر نمود ۰ به طور کلی انسان مدرن انسانی است منتقد و معترض ؛ در برابر انسان آرام و منقاد سنتی؛ طالب تغیر جهان؛ نه فقط طالب تفسبر جهان؛ طالب انقلاب؛ نه فقط اصلاح؛ فعال نه منفعل؛ قانع به شک و دغدغه؛ نه طالب یقین؛ طالب وضوح و سبب دانی؛ نه حیرت و راز؛ طالب بطر و طرب؛ نه اندوه فراق؛ در یاد زندگی؛ نه یاد مرگ؛ طالب حقوق؛ نه فقط تکلیف؛ صاحب هنر مبدعانه؛ نه فقط تقلید از طبیعت؛ متوجه به بیرون؛ نه فقط درون؛ محب دنیا نه تارک دنیا؛ متصرف در دنیا و واجد اخلاق در خور آن؛ نه فقط متمتع از دنیا؛ به کار گیرنده ای عقل برای نقد؛ نه فقط فهم؛ و غافل از بندگی و مباهی به صانع و غافل از مصنوع بودن خویش ۰ به همین مقدار از نظرات دکتر سروش اکتفا نموده و بحث های دامنه دارتر را به زمانی دیگری می گذا ریم ۰ اما لارم می دانم که در این مقال اندکی از افکار و نظرات جناب حسن یوسفی اشکوری که چند سالیست با او از نزدیک آشنای دارم را در باب اینکه آیا حکومت داری جزء ضروریات پیامبری است و آیا وظیفه ای دین حکومت داری هم می باشد یا خیر؛ بصورت خلاصه می آورم ۰ اشکوری بیش از دو دهه در حوزه ای علمیه قم درس خوانده و بیش از بیست جلد کتاب در باره ای دین و دیگر مسائل انسانی نوشته است و مدت چند سال است که مشغول نوشتن تاریخ اسلام در پانزده جلد است و تا جای که من می دانم قرن اول اسلامی رو به اتمام است؛ و اما نظر ایشان - اشکوری معتقد است که نه در قرآن موضوعی به نام " حکومت" و یا هر عنوان هم خانودۀ آن مطمح نظر بوده و نه دلالات روشنی در باب منشأ الهی فرمانروایی حضرت محمد در مدینه در قرآن به چشم می خورد ۰ اما عموم مسلمانان در پر تو آموزه های فقهی و اندیشه های کلامی متکلمان و مفسران قرآن؛ بر این آموزه پای می فشارند که پیامبر در بطن و متن دعوت دینی خود از جانب خداوند مأمور به تشکیل دولت نیز بوده است ۰ از عصر تدوین ( سده دوم تا پنجم) چنین اندیشه ای تمام منابع روایی و فقهی و کلامی و تفسیری ما را انباشته است ۰ به ویژه در قرن اخیر؛ که خیزش اسلام سیاسی به اوج خود رسیده است ۰ امارت پیامبر در یک روند عادی تحولات رخ داده و حتی در آغاز ارادی و بر آمده از تصمیم فردی شخص وی نیز نبوده و تحقق امارت به لحاظ موضوعی هیچ ارتباطی با موضوع و ماهیت دعوت دینی پیامبر نداشته است ۰ نبوت نبی اسلام خاستگاه کاملا الهی و آسمانی دا رد و هیچ عاملی در انزال وحی و تأسیس نبوت نقشی و سهمی ندارد ولی تحقق امارت سیاسی و تشکیل حکومت در مدینه هیچ ربط موضوعی و ماهوی با امر نبوت ندارد۰ واپسین کلام؛ یکم - نه در قرآن نص صریحی مبنی بر شأن الهی قدرت سیاسی نبی اسلام در مدینه وجود دارد و نه در سیره نبوی چنین سندی دیده می شود ۰ دوم - بررسی روند تحقق امارت پیامبر در مدینه و اسناد غیر قابل انکار این دوره؛ به خوبی نشان می دهد که چنین امارتی به کلی بر آمده از روند رخداد هجرت و تحولات جاری پس از آن بوده است و نه معلول و محصول یک امر پیش بینی شده و از قبل برنامه ریزی شده ۰ سوم - اصطلاح " حکومت اسلامی " برای پیامبر نادرست و از بر ساخته های بعدی فقیهان است۰ اولا در آن زمان یعنی در قرن هفتم میلادی؛ هنوز اعراب حجاز وارد دران دولت سازی و نهاد سازی نشده بودند و در حجاز هنوز نظام سیاسی سراسری وجود نداشت و از این رو عنوان حقوقی و سیاسی " حکومت " و دولت " در حجاز پدید نیامده بود ۰ عناوینی چون امارت و مانند آن رایج بود که به امیران محلی و رؤسای قبایل اطلاق می شد ۰ حضرت محمد نیز حتی پس از فتح مکه ایر امیران و در واقع رئس رؤسای قبایل شمرده می شد ۰ در سقیفه نیز در مجادله بین دو گروه مهاجر و انصار از عنوان امیر استفاده شد ۰ پس از فتح ایران و از اواخر دوران عمر بود که دیوان سالاری ایرانی سامان دهی امپراتوری نو بنیاد عربی اسلامی را ایجاد کرد ۰ از آنجا که نبی اسلام نه در اندیشه تأسیس حکومت و امارت شرعی و دینی بود و نه در زمانش و حتی در قرن اول و حتی دوم؛ چنین عنوانی برای ماهیت امارت نبوی وجود داشت ۰ اصطلاح حکومت اسلامی خیلی متأخر است و به قرن اخیر محدود می شود ۰ چهارم - اگر این تحلیل درست باشد که امارت پیامبر منشأ الهی ندارد و عنوان حکومت شرعی یا اسلامی در مورد آن صادق نیست؛ بدیهی است که دیگر بحث از جانشینی شرعی و الهی پیامبر محلی از اعراب ندارد و به طریق اولی عنوان حکومت شرعی و یا با پسوند اسلامی و دینی برای هر نوع دولت و حکومت در روزگار پس از خاتمیت بلاموضوع خواهد بود ۰ مسلمانان پس از در گذشت پیامبر در سقیفه جمع شده وبه طور طبیعی و ناگزیر تلاش کردند برای امارت خود تصمیم بگیرند ۰ این رخداد نشان می دهد که چنین افدامی در آن زمان عادی بوده و مؤمنان جز این نمی اندیشیدند ۰ البته این سنت در تداوم سنت انتخاب رئیس قبیله به ویژه چگونگی زعیم در سنت قریش در " دارالندوه " بود ۰ پنجم - سخن آخر این که با چنین تفکیک و تحلیلی؛ بسیاری از مباحث و مسائل مبتلا به مسلمانان از گذشته تا کنون؛ بلاموضوع می شوند و تغیر کار بری خواهد داد ۰ موضوعاتی چون حکومت دینی؛ خلافت شرعی؛ امامت منصوص؛ نیابت عامه فقیهان و ولایت فقیه؛ دستگاه عریض و طویل فقه و شریعت و سلطه بلامنازع فقیهان و عالمان دین و ۰۰۰ خود به خود از موضوعیت خارج خواهند شد ویا معنا و مضمونی کاملا متفاوت پیدا می کنند۰ چون در بحث آقای دکتر صمیمی به موضوع افراط گری پرداخته شده بود؛ خواستم اندکی بیشتر به آن بپر دازیم تا بدانیم که مشکل ما در کجاست و راه حل معقول کدام است ۰