فرصت یافتم تا کتاب، ناشناس ناشناس نیست را بخوانم. این کتاب تنها سرگذشت یک آواز خوان و هنر مندی به نام دکترصادق فطرت ناشناس، نیست. این کتاب برگی از تاریخ افغانستان در مقطعی از تاریخ پیچیده، خونبار و تاریک افغانستان است.
فارابی دانشمند سدهۀ نهم میلادی این سرزمین در کتاب "الرساله فی فضیلت العلوم و الصناعات" شرافت علوم را در سه نکته خلاصه می کند ویکی آن را مربوط به تاریخ می داند:
"موضوع، روش و فایده. شرافت تاریخ به فایده مربوط میشود که عبرت آموزی است."
عبرت آموزی به شرافت علم تاریخی از دید فارابی همان درس آموختن از تاریخ است. فلسفه و حکمت آموختن هر درسی برای بکار بردن و انعکاس آن در افکار، رفتار و کردار آدمی است تا فکر و عملش را با خوبی ها بیاراید و از اشتباهات و بدی ها احتراز جوید. در غیرِ آن اگر آموزش و آموختن ها برای انسان، مفید و مثمر نباشد، برای او راه را از چاه متمایز نسازد، حق را از ناحق جدا نکند و موجب تغییر و تحول مثبت در افکار و رفتارش نگردد، مصداق همان شعر معروف سعدی می شود که:
علم چندان که بیشتر خوانی
چون عمل در تو نیست نادانی
نه محقق بود نه دانشمند
چار پایی بر او کتاب چند
بنا بر این کتاب ناشناس ناشناس نیست، نه تنها به عنوان سرگذشت ناشانس آواز خوان معروف وطن، بلکه به عنوان برگ های از تاریخ افغانستان برای خوانندگان آموزنده و به قول فارابی دارای شرافت و عبرت آموزی است. از دید و برداشت من این کتاب سه ویژگی را در خود دارد که بسیار مهم، قابل توجه و عبرت آموز است:
1 – امانت داری و صداقت گرد آورنده(صبورالله سیاسنگ) در گردآوری و نگارش اظهارات و توضیحات ناشناس از سرگذشت ها و خاطراتش و بیان گفته ها و اظهارات کسان دیگری که در این کتاب از آن ها نقل قول شده و یا به پرسش های نویسنده پاسخ گفته اند. البته نثر روان و زیبای نویسنده به زیبایی این کتاب می افزاید و خواننده را برای خواندن کتاب حریص و مجذوب می سازد.
2 – پاسخ و بیان بی پرده و صریح ناشناس به پرسش های پرسشگر که خواننده می تواند درستی و صداقت را در این پاسخ ها ببیند و دریابد.
3 – اعتراف ناشناس به اشتباهاتش به خصوص اشتباهاتی که در هنر آواز خوانی و انتخاب شعر برای خواندن و آهنگ از او سر زده است. چیزی که در افغانستان و میان جامعۀ سیاسی، روشنفکری و تحصیل یافته کمتر رواج دارد و به اصطلاح عامیانه هیچ کسی از ترشی دوغ خود سخن نمی گوید و به اشتباه خود اعتراف نمی کند.
امانت داری و صداقت سیاسنگ در سراسر این کتاب چه آنکه از ناشناس نقل قول می کند و چه از خیال محمد کتوازی و سلیمان لایق و کسان دیگر قابل درک و دید است. اهمیت این امانت داری و صداقت در این است خواننده می تواند از این کتاب از همان فایدۀ مورد تذکر فارابی که عبرت آموزی از تاریخ است، مستفید شود. وقتی خواننده پاسخ ها و اظهارات افراد مختلفی را از خیال محمد کتوازی تا سلیمان لایق و ......... مطالعه می کند که بدون کم و کاست درج و منتشر شده است، هم به زوایای تاریک و خونین بخشی از تاریخ کشور پی می برد و هم می تواند برای او موجب درس و عبرت شود تا نقش خود را در جلوگیری از تکرار آن تاریکی ها و بدی های تاریخ در جامعه ایفا کند.
پاسخ و بیان صریح و صادقانۀ ناشناس در مورد مسایل مختلف در سراسر این کتاب قابل توجه و آموزنده است. از بیان سرگذشت مولوی عبدالواسع که به توپ حبیب الله کلکانی در کابل پرانده شد تا برخورد و معاشرت پدرش با او که پر از اشتباه و خطا است و تا ابراز نظر در مورد سرود ملی و تا کتاب پته خزانه و ...........
ناشناس این قول سیاسنگ که یکی از بزرگان خانوادۀ او به هواداری از نهضت امانی کشته شده باشد را، رد می کند و در این مورد می گوید:
«شاید اشاره به مولوی عبدالواسع کاکای پدرم باشد، اما موضوع طرفداری از نهضت امانی درست نیست. وقتی شاه امان الله در حال فرار بود، طرفدارانش کتابی ترتیب دادند و در آن حبیب الله کلکانی را طی چند فتوا تکفیر کردند. آن ها خانه به خانه می گشتند و از عالمان دینی می خواستند در پای حکم تکفیر دستخط و مهر بگذارند. نوبت به مولوی عبدالواسع رسید. گفتند:"مولوی صاحب! حکم تکفیرش نوشته شده، شما صرف تصدیق کنید." جواب داد:"بر اساس احکام دین اسلام، نمی توانم فرد غایب را مومن یا کافر بنامیم. بدون دیدن خویش و سنجیدن حضوری اعمالش، حکم غیابی تکفیر کسی را تصدیق نمی کنم. این عمل خلاف شرع است." هر چه اصرا رکردند، موفق به گرفتن امضایش نشدند.
چندی بعد، نمانیده یا نایب الحکومۀ امیر حبیب الله کلکانی به قندهار رسید. امان الله خان گریخته بود. عالمان دین و مخصوصاً تکفیر کنندگان یکایک شناسایی شدند. به شمول مولوی عبدالواسع و محمدولی خان که می گویند نایب الحکومۀ قندهار بود، همه را سوی کابل بردند.
از منابع مختلف شنیدم که در مسیر راه قندهار-کابل تارهای ریش مولوی عبدالواسع را کنده و تحقیر کنان نزد امیر در شیرپور آوردند. ...... حبیب الله کلکانی به مولوی عبدالواسع گفت:"شنیدم که عالم دین هستی و در موضوع تکفیر من دست نداری. شنیدم که بسیار قایم هستی، به خواست دیگران تسلیم نشدی و امضا نکردی. آفرین! حالا نظرت را می خواهم: بگو، حقیقت را بگو، من چطور آدم هستم؟" مولوی جواب داد:"تا ندیده بودم، شریعت به من اجازه نمی داد چیزی بگویم. نمیتوانستم بگویم مومن هستی یا کافر. چون اسناد و دلایل نداشتم، کسی موفق به گرفتن امضایم نشد. اما حالا از نزدیک دیدمت، می گویم: به هر چهار کتاب آسمانی کافر مطلق هستی. با مشاهدۀ اعمالت به آواز جهر می گویم: تو نه تنها کافر مطلق بلکه جایزالقتل هستی." طبعاً او (مولوی عبدالواسع)را هم به فجیع ترین شکل به قتل رساندند.»
ناشناس در پاسخ به این پرسش که سرود ملی را چگونه یافتید، می گوید:
«این سرود ملی عمر طولانی ندارد. شعرش برایم قابل قبول نیست. مطمئن هستم که برای مردم هم قابل قبول نخواهد بود، چون فاقد مفهوم و محتوای عمیق است.»
پاسخ ها و ابراز نظر ناشناس در مورد زبان پشتو زبان مادری اش و زبانی که دکتورایش را در مورد آن گرفته است، بسیار روشن، قاطع، جالب و بحث بر انگیز است. او در این مورد می گوید:
«من صادق فطرت هستم، حق را حق می گویم و ناحق را ناحق. چپ و راست حساب کنیم، زبان پشتو تاریخ مکتوب بالاتر از چهارصد سال ندارد.» وقتی سیاسنگ از او می پرسد که هر گاه چنین باشد، پته خزانه چه می شود؟ پایخ می دهد:
«پته خزانه جعل محض است. تکرار می کنم، جعل محض.»
ناشناس در مورد درستی این ادعایش که پته خزانه جعل محض است به اظهار عبدالحی حبیبی(کاشف پته خزانه) در مورد پته خزانه استدلال می کند و می گوید:« عبدالحی حبیبی که پسر کاکای پدرم است، در اوایل دهۀ 1950 در جریدۀ آزاد افغانستان خطاب به پشتون ها نوشته بود:"من زبان مرده و نامرتب پشتو را زندگی ادبی و تاریخی بخشیدم." اگر به عمق مفهوم همین جمله خوب دقیق توجه شود، دانستن راز پته خزانه و شناختن نویسنده اش مشکل نخواهد بود. حبیبی با اعتراف ضمنی از اصل قضیه پرده برداشت.»
ناشناس نام های چون نازوانا و ملالی را که در تاریخ رسمی و سرکاری شخصیت های قهرمان و تاریخی معرفی می شوند، شخصیت های ساختگی و خیالی می داند و می گوید:«نازوانا و ملالی میوند وجود خارجی ندارند. هر دو زادۀ ذهن شخصیت پرداز و اسطوره ساز افراد و حلقات معینی هستند. با افسانه های واهی نمی توان شخصیت ساخت.»
وقتی سیاسنگ در مورد شاه امان الله خان از او می پرسد، پاسخ می دهد:
«فهم و ذوق نازل عامه را یک طرف می گذارم، من از جامعۀ روشنفکری می نالم. روزی از داوود فارانی که برای کدام برنامۀ رادیویی مضمون تاریخی می نوشت پرسیدم: چرا شوقی و تخیلی هر کس را دل تان خواست قهرمان می سازید و بیهوده تا آسمان هفتم بالا می برید؟ شاه امان الله از کجا، چه وقت و چگونه قهرمان شد؟
با تعجب نگاهم کرد و خواست دلایلم را بشنود. گفتم: امان الله خان یک شهزادۀ برج عاج نشین بود و با شان و شوکت ظاهری به قدرت رسید. غیر از ملکه ثریا، یک نفر از ملت هم پشت سرش نبود. عسکر تربیه شده برای دفاع خود نداشت، چه رسد به دفاع از کشور. با چند اقدام تجدد طلبی عجولانه هم سرنوشت خود را تباه ساخت و هم تا امروز مردم تاوان اشتباهاتش را پرداخته می روند..»
اعتراف ناشناس به سهو و اشتباه در آهنگ و آواز خوانی اش جالب و قابل توجه است. وقتی صبورالله سیاسنگ از او در مورد آهنگ: "زما کندهاره د زمرو وطنه / زما دسر کشو پشتنو وطنه" می پرسد و در مورد این شعر و این آهنگ که شاعر آن عبدالباری جهانی است، نکاتی را توضیح می دهد، ناشناس پس از توضیحاتی می گوید: «من خواندن این آهنگ را سهو می دانم.»
من کتاب ناشناس ناشناس نیست را به تمام اهل مطالعه و سیاست در افغانستان توصیه می کنم. این کتاب توسط انتشارات امیری در کابل چاپ و منتشر شده است.
