نقد کتاب "بررسی وقایع افغانستان از ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۴ میلادی"

کتاب مرجعی برای خبرنگاران، تحلیل گران و پژوهشگران
من عادتاً در مورد کتاب های مطلوبم نقد مفصل می نویسم. جهت  نوشتن چنین نقدی بر کتاب دوجلدی  بیش از ۱۰۰۰ صفحه ئی "بررسی وقایع افغانستان از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۴ میلادی"، تالیف جناب کریم پیکار پامیر، بدون شک به یک ماه وقت نیاز بود.

انتشار این کتاب در سال ۲۰۱۸ مصادف با مشکلات دست و پا گیری بود که متاسفانه چنین مجالی را به من نمی داد. پس از آن، در بسیاری از موضوعاتی که من  در مورد رویدادهای افغانستان در طی  مدت زیر پوشش این کتاب به آن ها پرداخته ام، این اثر مهم انیسم بوده است.به عبارت دیگر این اثر"کتاب همراه" ام بوده است.
مقدمه ارزشمند مولف گران ارج که با دقت ویژگی های کارش را معرفی می نماید، ضرورت به یک نقد مفصل این کتاب را کاهش می دهد. تجارب دو ساله من که دست کم هفته یکی دوبار برای تدقیق آن  گزارش ها در مورد اوضاع افغانستان از آغاز قرن ۲۱ تا سال ۲۰۱۴ را در برمی گیرد، بیشتر اهمیت کارکردی (applied) این اثر را برایم برجسته ساخته است. 
نویسندگان و ژورنالیست ها، مانند اهالی سائر حرفه ها در پاره ای از موارد محتاج به کتاب های مرجع اند، تا به اتکای معلومات مستند و موثق، فرآوردهای فکری شان را به مخاطبان عرضه نمایند. درعلوم انسانی گاهنامه (Time Line) ها ، سالنامه (َAlmanec) ها و رویداد نامه یا واقعه نگاری (Chronicle)  از این دست اند.
از نگاه من نحوه گزارش تاریخی کتاب حاضر بیشتر به رویداد نامه نگاری( کرونیکل) شباهت دارد. هم عنوان کتاب – "بررسی وقایع افغانستان"- و همچنان مقدمه وزین مولف فرزانه کتاب براین امر گواهی می دهد، چنان که می نویسد:« آنچه را در لابلای برگ های این اثر خواهید خواند، در عین حالی که ظاهراً یک نوع "واقعه نگاری" پنداشته خواهد شد، اما در حقیقت شرح رویدادهای تلخ و فرود و فراز وقایع سیاسی، نظامی، اقتصادی، اجتماعی، روحی و اطلاعاتی کشور محبوب ما (افغانستان) است که مدت یک و نیم دهه نخست قرن بیست و یکم عیسائی را احتوا می نماید.»
رویداد نامه (کرونیکل) ها یک شرح تاریخی از واقعیت ها و رویدادها اند که با یک توالی زمانی ترتیب می شوند. مولف تصمیم می داشته باشد تا وقایعی که اتفاق افتاده اند، از نگاه توالی زمانی مورد ارزیابی قرار گیرند. این چیزی متفاوت از تاریخ نویسی معمول است که رویداد های گزینشی را مورد تعلیل و تفسیر قرار می دهد و رویداد های از نگاه مولف غیر مهم و غیر جالب را از قلم می اندازد.
در رویداد نامه(کرونیکل) نویسی، وزنه روائی اثر بسیار سنگین تراست، منابع معلوماتی متفاوت می باشند. برخی از آن ها دست اول هستند، برخی از زبان شاهدان عینی و راویان قابل اعتماد نقل می شوند. شماری پیش از مکتوب شدن، زبان به زبان  می گشته اند. در برخی موارد از اعلامیه ها، منشورها، نامه ها ، گزارش های رسمی و یا حتی از رویداد نامه های (کرونیکل) دیگر که مورد تصحیح و تدقیق قرار گرفته اند، استفاده می شود. امروز با امکانات آنلاینی، منابع معتبر فراوان دیگر در دسترس قرار دارند. این در حالیست که در تاریخ نگاری علاوه بر روایت، تحلیل و تعلیل نیز به وفور مورد استفاده قرار می گیرد. این بدان معناست که تاریخ نگاری مستلزم یک رویکرد چندین رشته ئی(interdisciplinary) به یک موضوع است.
من به سه دلیل زیرین کتاب حاضر را رویداد نامه (کرونیکل) می شناسم:
 ۱.معلوماتی که در آن ارائه شده است دارای یک توالی تاریخی می باشد
  ۲.سبک آن بیشتر روایی و عینی است نه تحلیلی و تعلیلی
۳ .منابع معلوماتی که در این اثر به کار گرفته شده اند، دقیق و قابل اعتماد اند.
به اهل تحقیق و مطالعه پوشیده نیست که با وجود رعایت پیش شرط های اساسی برای تالیف یک اثر اختصاصی و به خصوص رویداد نامه (کرونیکل)، صلاحیت عملی مولف در شکل دادن نهائی به آن اثر نقش تعیین کننده دارد. آنچه به میزان اتکا من به این اثر به مثابه یک کتاب مرجع رویدادهای تاریخی یک و نیم دهه اول قرن ۲۱ افغانستان می افزاید، جایگاه شامخ مولف آن به حیث یک تاریخ نگار پرکار، متتبع و صاحب آثار متعدد است. جناب پیکار پامیر مولف این کتاب، در چهل سال گذشته، علاوه بر فعالیت های فرهنگی و ژورنالیستی مختلف که از جد و جهد های عملی گرفته تا کار در رسانه های نوشتاری و دیداری- شنیداری را در بر می گیرد و در هر عرصه ای کتاب و رساله ای از خود به یادگار گذاشته اند، تنها در عرصه تاریخ نگاری از سال ۲۰۰۰ میلادی به این سوُ، افزون براثر حاضر، این ده کتاب را تالیف و چاپ نموده اند:
۱.افغانستان از شاه شجاع الملک تا ببرک کارمل سال ۲۰۰۰ میلادی
۲. نقش پاکستان در تراژیدی خونین افغانستان(جلد اول) سال ۲۰۰۱ میلادی
۳.نقش پاکستان در تراژیدی خونین افغانستان (جلد دوم) سال ۲۰۱۰ میلادی
۴. امیران دست نشانده در افغانستان سال ۲۰۱۵ میلادی
۵.ظهور و سقوط امان الله خان سال ۲۰۱۲ میلادی
۶. استبداد امیرعبدالرحمن خان و پیامدهای منفی آن سال ۲۰۱۶ میلادی
۷. چهره پنهان امیردوست محمد خان در صفحه تاریخ سال ۲۰۱۸ میلادی
۸. استبداد سردار محمد هاشم خان سال ۲۰۱۹ میلادی
۹. وهابیت و تروریسم جهانی سال ۲۰۱۵ میلادی
۱۰. تاریخ فشردۀ یکهزاروپنجصد سال پسین افغانستان آمادۀ طبع .
دومین نکته ای که از معتبر بودن یک رویداد نامه می تواند به ما اطمینان بدهد وسعت منابع مورد  و بی طرفی نویسنده در استفاده از این منابع می باشد. تاجائی که من در این اثر دو جلدی بیش از هزار صفحه ئی تخمین نموده ام، مولف ارجمند از حدود ۱۰۰۰ منبع استفاده نموده اند که این ها شامل وبلاگ ها، روزنامه ها، کتاب ها، رسالات موضوعی گزارش کنفرانس های بین المللی، اعلامیه های مطبوعاتی و اسناد دولت افغانستان می باشند. هرگاه ثقه ساختن معلومات را که مستلزم یک غربال کردن و جدا نمودن صحیح و سقیم است به کناری بگذاریم، از نگاه من دیدگاه شخصی مولف در گزارش رویدادها دخیل نیست. چنان که خود مولف در مقدمه این اثر در مورد اسلوب کارش نوشته است:« اثر حاضر بدون حب و بغض شخصی، به گونه مستند... با کاوش های دقیق و منطقی به رشته تحریر در آمده است.» در موارد زیادی به خاطر حفظ امانت، موضوعات در بین گیومه («») نقل قول شده اند.
سومین عاملی که در صحت مطالب گزارش شده در این کتاب تردیدی نزد خواننده نمی گذارد، نزدیک بودن زمان تالیف با وقوع رویدادها می باشد. اگرچه فاصله بین آخرین سال گزارش  رویدادها (۲۰۱۴) و چاپ این اثر در سال ۲۰۱۸ بیش از چهار سال نیست، طرح تالیف، یادداشت برداری و تصحیح و مقابله  از همان نخستین سال های مورد پوشش این کتاب آغاز شده بوده است. 
در این کتاب، رویدادهای که طی این دوران اتفاق افتاده اند در یک توالی زمانی در ذیل بیش از ۳۰ فصل موضوعی و ۲۰۰ عنوان اختصاصی  گزارش شده اند. 
کار سترگی با این همه وسعت و دقت اساساْ از وظایف یک تیم است. امیدواریم جان فشانی های جناب پیکار پامیر مولف این اثر، چه در مقام یک روشنفکر فرزانه و چه به مثابه یک مولف خستگی ناپذیر سرمشق جوانان دانشمند و متعهد این کشور گردد.
کتاب در وضعیت کنونی اش برای من و شاید برای بسیار از همکاران دیگرم حیثیت یک رویداد نامه (کرونیکل) وقایع افغانستان از ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۴ را دارد. به منظور فراهم ساختن تسهیلات بیشتر و بهتر جهت استفاده اعظمی از این اثر سودمند، به مولف گران ارج دو پیشنهاد دارم.
الف. هرگاه ماخد و منابع به جای اخیر کتاب ، با قید شماره و ارتباط موضوع در اخیر هر فصل بیاید، کار خوانندگان محقق را آسان تر می سازد.
ب. تهیه یک فهرست راهنما مشتمل از نام ها و موضوعات برحسب حروف الفبا و شماره صفحات مربوط به آن ها در اخیر کتاب(Index)،از نگاه زمانی برای جویندگان در یافتن معلومات مورد نظر شان سهولت بیش از حد ایجاد می نماید.
یقین دارم آگاهی از جنبه های کار آمدی این اثر، مایه خرسندی خبرنگاران، تحلیلگران و پژوهشگران بیشتری گردیده و امیدی جهت غلبه بر کمبود کتاب های مرجع و کتاب های همراه حرفه ئی می شود.
برای جناب پیکار پامیر ارجمند، مولف خستگی ناپذیر این اثر گران سنگ سلامتی، خوشبختی و سربلندی بیشتری آرزو می نمایم.