(به اساس اسناد آرشيف محرمانۀ استخبارات انگليس)
در رابطه با همکاری، تعهدات و ارتباطات سردار محمد نادر خان، سپه سالار و وزير حربيۀ رژيم امانی، يکی از اسناد مهم ديگر آرشيف محرمانۀ استخبارات انگليس که از محرميت برآمده، گزارش شماره ۵۲ همفريز سفير يا وزير مختار بريتانيا ميباشد که به تاريخ ۱۷ اپريل سال ۱۹۲۴ ميلادی از کابل به آمرش کرزن مخابره نموده است.
اين راپور سفير انگليس راجع به ملاقات ديگرش بتاريخ چهارم (۴) ماه اپريل با سردار محمد نادر خان ميباشد. شما خود بخوانند و قضاوت کنيد.
به تاريخ ۴ اپريل [هنگامى که اغتشاش جنوبى جريان داشت - زمانی ] نادر خان در سفارت بريتانيا با سفير همفریز غذا صرف کرد. وی نه تنها مريض بود بلکه محزون و مغموم هم بود. وی به جواب سؤالى راجع به صحتش گفت که «از محرقه شفا يافته است ، اما قلبش بسيار افگار است ». بعد از صرف غذا نادرخان در حالى که در چوکى بسيار راحت انگليسى همفرىز نشسته بود، مانند کسی که با مشکل جدی مواجه باشد، آه سردى کشيده ، حرف هايش را آغاز کرد که همفريز بعدا آنرا چنين توصيف کرد: « کامل ترین ستایش نهادها، روش ها، شخصیت ها و ثبات بریتانیا که من با شنيدن آن از زبانش آشنائی دارم.» و بريتانوى ها اين توصيف و تعريف های نادر خان را در حضور شان يک شوخى خنده آور ميدانستند.
وی به همفريز ازينکه به مشکلات موجود در سرحدات راه حلی يافته است، تبريک گفت .
تا این لحظه رويۀ نادر خان طوری بود که همفریز آنرا «تقريباْ فروتنی چاپلوسانه» ميخواند. بعد از آن به گفتۀ همفريز «نقاب از چهره اش بصورت آنی پائين افتاد». نادر خان به تلخی جواب داد «شما مؤفقيت را بدست آورديد، اما به چه بهائی برای من و نفوذ افغانستان بر قبايل سرحدی؟»
سپس، احساسات دوباره به عقب افتاد، دیپلوماسی اوج گرفت، نقاب يکبار ديگر به جايش گذاشته شد و چهرۀ انضباط پذیر نادر خان مؤدب و صميمانه شد. وی راجع به شورش های شديدی صحبت کرد که در خوست بميان آمده بود. همفرىز گفت که فکر ميکند شورش فرونشسته است . نادرخان گفت که نخير.
«اين شورش زودگذر نيست، زيرا عليه پاليسى امان الله خان است که به مشوره هاى من گوش نداد». نادرخان بعد از آن خطاهاى امان الله خان را برشمرد و محمود طرزى را مسؤل اين نارامى ها ميدانست که امان الله خان را رهبرى مينمايد. نادرخان همه پلان هاى اصلاحى امان الله خان را به باد انتقاد گرفت .
« امان الله ابتدا تلاش کرد تا اصلاحات خود را با سرعت بیش از حد پیش ببرد. افغان ها به عنوان یک نژاد متعصب، سرسخت و محافظه کار هستند.»
او گفت که ميخواهم از وزارت دفاع کنار بروم و آرزو دارم که در خارج برايم وظيفه داده شود. نادرخان به چنان سرعت و شدت شکايت ميکرد که تا پايان يافتن شکاياتش به همفريز مجال حرف زدن را نداد.نادرخان به سفير بريتانيا گفت که بدون دوستى بريتانيا ترقى در کشور ما ناممکن است . همفريز از گفتار نادرخان به تعجب افتاده و به دولت خود نوشت که نادرخان با امان الله خان سخت مخالف است و از پست خود کنار رفته، نفوذ خودرا از دست داده و امان الله خان ديگر بر وى اعتماد ندارد.». (ريه تالی ستيوارت، فاير اين افغانستان (آتش در افغانستان )، صفحات ۲۵۳ تا ۲۵۵).
از سند فوق به وضاحت ديده ميشود که در پهلوی عوامل متعدد نارضايتی ها بين غازی امان الله خان و سردار محمد نادر خان، يکی از عوامل مهم برکناری سردار محمد نادر خان تلاش هاو همکاری های مخفيانۀ اين وزير حربيۀ رژيم امانی در آرام ساختن اقوام سرحد آزاد، بخصوص اقوام ساکن وزيرستان به نفع انگليس ها ميباشد.
ريه تالی مينويسد که چند روز بعد اعلان کردند که عوض نادر خان محمد ولی خان [دروازی] وزير حربيه تعين گرديد. نادر خان خواست که برادرش شاه ولی خان معاون وی تعين گردد، مگر امان الله خان قبول نکرد. شاه محمود خان را به صفت آمر مکتب عسکری در کابل تعين نمود و از قوماندانی شمال سبکدوش ساخت و محمد هاشم خان را به روسيه به صفت سفير فرستاد. وی هنوز در فراق نورالسراج می سوخت و در اروپا سرگردان بود و از آنجا به روسيه رفت .
همفریز سفير بريتانيه به اين نتيجه رسيد که امان الله خان اين فاميل را از وطن دور ساخته و يا در کابل تحت نظارت خود گرفته و ميگيرد. (همانجا)
منابع:
• اسناد محرمانۀ آرشيف لندن، گزارش شماره ۵۲ مؤرخ ۱۷ اپريل سال ١٩٢۴م همفری، سفير انگلستان در کابل به کرزن راجع به ملاقاتش با سردار محمد نادر خان بتاريخ چهارم (۴) ماه اپريل.
• Stewart, Rhea Talley (2000). Fire in Afghanistan, 1914-1929; faith-The First Opening to the West Undone by Tribal Ferocity Years Before the Taliban. Second Edition, originally published by Doubleday. صفحات ۲۵۳-۲۵۵.
• ستيوارت، ريه تالى/ د عبدالحسيب حکيمی ژباړه (اور په افغانستان کې) ۳۳۰ تر ۳۳۳ مخونه
• ستيوارت، ريه تالى/ترجمۀ کوهسار کابلى، يار محمد، جرقه های آتش در افغانستان (١٣٨٠)، صفحات ٤١-٤٢.
(پايان)
