نامه و حيله گری جنرال نادر خان از بمبئی  به جواب مکتوب غازى امان الله خان  (از لابلای اسناد آرشيف انگلستان)

چند سند ديگری را از آرشيف اسناد محرمانۀ هند بريتانوی در لندن خدمت علاقمندان تاريخ معاصر افغانستان تقديم ميکنم که ازحيله گری و فريبکاری  سپه سالار نادر خان  را در رابطه با پيام  و مکتوب  غازی امان الله خان پرده برميدارد. 

اطلاع غازی امان الله خان از عزم بازگشت نادر خان به کشور  
غازی امان الله خان بار اول از عزم بازگشت نادر خان به کشور  در اوج اغتشاش شينوار اطلاع داشت و حبيب الله طرزی و شجاع الدوله، سفرای افغانستان در پاريس  و لندن با شناختی که از سپه سالار نادرخان و برادرانش داشتند، تماس آنها را با مقامات انگليسی تحت نظارت قرار داده بودند. 
از اسناد آرشيف انگلستان  به مشاهده ميرسد که قونسل انگليس J. W. Keogh   در جنوب فرانسه  «نيس»،  بتاريخ ۷ ماه دسمبر (در دوران اغتشاش شينوار و پنج هفته قبل از کناره گيری غازی امان الله خان)  يک تقاضاى هاشم خان و نادرخان را گرفته است که در آن خواسته شده است براى گرفتن معلومات بسيار مهم راجع به اوضاع جارى افغانستان يک مأمور فارسى زبان را به نيس بفرستند.آنها توضيح داده اند که بخاطر محرميت موضوع به لندن يا پاريس آمده نميتوانند، و علاوه کرده اند که شايد بزودى به افغانستان برگردند. (تلگرام شماره ٩٧ مؤرخ ١٤ دسمبر ١٩٢٨  وزارت خارجۀ انگلستان) و (ريه تالی ستيوارت، فاير اين افغانستان، ص ۴۲۹).
هاشم خان به تاريخ ۱۰ دسمبر ۱۹۲۸، يعنی قبل از حملۀ حبيب الله کلکانی به کابل، هم به قونسلگری انگليس در شهر «نيس» رفته و برای خود، نادرخان و شاه ولی خان  تقاضای ويزۀ ترانزيت از خاک هند بريتانوی را مينمايد.  اما قونسل انگليس، طبق مقررات ، اولتر ويزۀ دخول  افغانستان را مطالبه ميکند.  بعد از آن هاشم خان به سفارت انگليس در پاريس رفته و تقاضايش را تکرار ميکند. چون سفارت انگليس در پاريس از پلان های مقامات شان در لندن و هندبريتانوی اطلاعی ندارند،  باز هم عين جواب «قونسل نيس» را تکرار ميکنند. اصرار هاشم خان که ميگفت او و برادرانش اشخاص معروف و از دوستان نزديک دولت بريتانيه می باشند  و مقامات انگليسی آنها را خوب ميشناسند، لذا داشتن ويزۀ افغانی برای آنها ضروری نيست، هم نتيجه نداده و توصيه شد که درين صورت بهتر است شخصا به لندن رفته از آنجا ويزه بگيرد. 
مراجعه هاشم خان به سفارت افغانستان در پاريس و پيام غازی امان الله خان
بعد از پيش آمد سرد سفارت انگليس در پاريس، هاشم خان که از يکطرف از نتيجۀ رفتن خود به لندن مطمئن نبود و از طرف ديگر نميخواست سفارت افغانستان هم درين مرحله از عزم بازگشت آنها به کشور مطلع شود، خود را مجبور ديد تا به سفارت مراجعه نمايد و از آرزوی نادر خان و برادرانش به کشور اطلاع دهد. سفارت افغانستان هم برای کسب اجازه از مرکز مهلت خواست. 
بار ديگر هنگاميکه هاشم خان برای گرفتن ويزه لندن به پاريس  رفت، بعد از گرفتن ويزه يکبار ديگر برای گرفتن احوال به سفارت افغانستان رفت و برايش گفته شد که اجازۀ ويزۀ هر سه برادر از کابل مواصلت کرده است. در تلگرامی که به سفارت پاريس مخابره شده بود، ازين آرزوی نادرخان و برادرانش استقبال به عمل آمده ولی باز هم بنابر احتیاط   هدايت داده شده بود از طريق مسکو و تاشکند با طيارۀ شوروی به کابل بيايد و ضمنا برای نشان دادن اعتماد به شخص او هدايت داده شده بود تا پسر ارشد غازی مان الله خان ، هدايت الله خان، را که در فرانسه مشغول تحصيل بود، نيز با خود بياورد. انگيزۀ اين اقدام غازی امان الله خان روشن نبوده و به تحقيقات بيشتر نياز دارد تا دانسته شود که چرا با وجود بدگمانی ها و شناخت و تجارب سابقه از آنها خواست درين موقع حساس يکبار ديگر آنها را بيازمايد.      
ناديده گرفتن هدايت و بی اعتنائی به شهزادۀ خوردسالی که سرپرستی اش درين مسافرت به او سپرده شده بود 
سفارت رژيم امانی در پاريس از داد ن ويزه ديپلوماتيک انگليس ها به سردار نادر خان و برادرانش اطلاع داشت .  چون وزارت خارجه انگلستان به تاريخ دوم فبروری ۱۹۲۹  در  تلگرام شماره ۱۵۳ به سفير انگلستان در کابل، يک کاپی از  تلگرام حبيب الله طرزی سفير افغانستان در پاريس را نيز ميفرستدکه به وزير خارجه  غلام صديق خان چرخی که در آن وقت با غازی امان الله خان در قندهار بود، فرستاده شده بود.  درين تلگرام که توسط دستگاه استخبارات انگليس بصورت غيرقانونی در نتيجۀ نظارت و کنترول مکاتبات و تلگرام های سفارتخانه های افغانستان در خارج کشف  شده بود، اطلاع داده ميشد که « با وجود منع کردن من [سفير افغانستان]  به شاه ولی خان و محمد هاشم خان ، برادران نادر خان ويزه داده شده و آنها از طريق هند به افغانستان ميروند». ( تلگرام شماره ۱۵۳ مؤرخ دوم فبروری ۱۹۲۹ وزارت خارجه انگلستان به سفير انگلستان در کابل)       
در اسناد قبلی ملاحظه شد که سپه سالار نادر خان  و برادرانش بعد از انزوا و انتظار مرگبار سه ساله در جنوب فرانسه بتاريخ  ٢٢ فبرورى توسط کشتى «قيصر هند» به بندر بمبئى مواصلت نمود  و در عرشۀ کشتی با نمايندۀ خاص انگليس ها ملاقات نموده وبيرون از کشتی مورد استقبال قونسل جنرال و مامورين افغانی در بمبئی نيز قرار گرفت.( زمانی، مضمون علت تاسف انگليس ها از استقبال بدون تشريفات از جنرال نادرخان در بندر بمبئی).
 در دوران اقامت کوتاه نادرخان در بمبئی قونسل افغانستان مکتوب غازی امان الله خان را نيز به وی سپرد که در آن از وی خواسته شده بود تا مستقيم به قندهار نزد او بيايد. نادرخان در همان روز جواب اين مکتوب را نوشته و به قونسل داده بود.  در يک سند ديگر اينرا هم ديديم که کمشنر عمومى ايالت سرحدى شمال غربى به تاريخ ۴ مارچ مينويسد که سپه نادر خان توسط ايم اى حکيم [نمايندۀ ارتباطی اش با مقامات انگليسی] آن  نامۀ امان الله خان را که به وى نوشته و در آن  در اخير نامه با لحن  آمرانه به نادرخان هدايت داده بود که  اگر ممکن باشد با برادرانش از طريق چمن ورنه از طريق ولايات جنوبى به قندهار برود. و اينکه  ايم اى حکيم، به کمشنر گفته بود که محمد نادرخان قصد تعميل امر امان الله خان را نداشته و پلان هاى قبلى پابرجا ميباشند. 
جواب مکتوب غازى امان الله خان
  اينکه سپه سالار نادر خان  در جواب مکتوب غازی امان الله خان از چه حيله وفريبی کار گرفته بود، از متن  آن نامۀ که به قونسل جنرال افغانستان در بمبئی سپرده بود معلوم ميشود.  غازی امان الله خان متن اين نامه را چند سال بعد در جواب  اتهامات بی اساس  محمد نادر خان افشا کرد که بتاريخ پنجم ماه مارچ ۱۹۳۱ در جريدۀ  زميندار لاهور بنشر رسيد. 
متن اين نامه را از اعلاميۀ  غازی امان الله خان  تحت عنوان «كشف الحال نادر به قلم  اعلیحضرت امان الله خان» (منتشره  در جراید اردوی هند) ترجمه محمد ابراهيم صفا، که بار اول  بعد از کودتای ثور خلقی-پرچمی ها در شماره های 14484  - 14491 مورخ 20 تا 28 جوزای 1357 روزنامه انیس بنشر رسيده بود، و درين اواخر يکبار ديگر بنشر رسيد، نقل ميکنم:
غازی امان الله خان مينويسد «حالا که از توضیح تهمت های جرنیل نمك حرام خود فارغ شدم، میخواهم اصل علت این شایعات اهانت کارانه را در قسمت مذکور آشکار کنم . زيرا در ابتدای ورود خود به هندوستان و به سمت جنوبی محمدنادر به من پیغام های  دوستانه فرستاد و رفت و يك خط نيز به من ارسال نمود که مضمون آنرا برای آگاهی ملت عزیز خود عينا نقل مکنم:
اعلیحضرتا!
تا جان در تن دارم در خير وطن کوتاهی نخواهم کرد از خير شخص اعليحضرت هم تا جان دارم نخواهم گذشت. خدای بزرگ برایم توفیق عنایت فرماید که براه خير وطن‌مستقیم‌ باشم.‌ مقصد‌چون‌از‌خدمت‌است‌ قندهار‌و ديگر ‌سمتهای‌افغانستان‌تفاوت‌ندارد.‌ از هر جا که برای مقصود مذکور خوبتر و زودتر خدمت شود، به ‌فکر ناقصم بهتر است. خداوند‌معاون‌افغانستان ‌و‌بهی خواهان ‌و مترقی خواهان‌افغانستان‌باشد.‌معروضه ‌ام ‌را ‌صدق‌ دانسته‌انتظار‌نتیجه ‌باید‌کرد.
‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌(محمد نادر خير اندیش و خير خواه)» 

منابع
    اسناد محرمانۀ آرشيف انگلستان، تلگرام شماره ٩٧ مؤرخ ١٤ دسمبر ١٩٢٨  وزارت خارجۀ انگلستان) و همچنان  (ريه تالی ستيوارت، فاير اين افغانستان، ص ۴۲۹.
    اسناد محرمانۀ آرشيف هند بريتانوی در لندن،  تلگرام شماره ۱۵۳ مؤرخ دوم فبروری ۱۹۲۹ وزارت خارجه انگلستان به سفير انگلستان در کابل .       
    اعلاميۀ  غازی امان الله خان  تحت عنوان «كشف الحال نادر به قلم  اعلیحضرت امان الله خان» (منتشره  در جراید اردوی هند) ترجمه محمد ابراهيم صفا، که بار اول  بعد از کودتای ثور خلقی-پرچمی ها در شماره های 14484  - 14491 مورخ 20 تا 28 جوزای 1357 روزنامه انیس بنشر رسيده بود 
(پايان)