انگليس ها يک روز بعد از آنکه جسد نادرشاه مقتول در جوار جدش، سلطان محمد خان طلائی، در تپۀ مرنجان کابل بخاک سپرده شد، براى جلوگيرى از وخامت اوضاع وحمايت رژيم خاندانی دست به يک سلسله اقداماتی زدند که درينجا به چند نمونۀ آن اشاره ميکنيم، تا علاقمندان تاريخ معاصر کشور خود بخوانند و قضاوت کنند:
عجله در شناخت فورى ظاهر خان بحيث پادشاه
وزارت خارجۀ انگلستان بتاريخ ١٠ نومبر ١٩٣٣ به وزير مختار انگليس در کابل ضمن تائيد نظرش در شناخت فورى ظاهر خان بحيث پادشاه نوشت که «باشناخت ظاهرخان بحيث پادشاه هيچ چيزى را از دست نخواهيم داد، و اين قدم بايد به اميد بهبود چانس وى برداشته شود، چون اقدام شاه محمود خان براى ثبات رژيم مطلوب، به مصلحت بوده و نبايد با شکست غير مترقبه مواجه شود». (تلگرام شماره ٧٠ مؤرخ ١٠ نومبر ١٩٣٣ به سفارت انگليس در کابل و کاپى به دهلى جديد).
دادن اسلحه و تجهيزات مدرن به حکومت کابل
انگليس ها در هفتۀ اول بعد از کشته شدن محمد نادرشاه موافقت نمودند که تفنگچه هاى اتوماتيک (خودکار) و مرمى هاى آنرا به افغانستان بفرستند. آنها همچنان ٢٥٦ جعبه وسايل مخابرۀ بيسيم را تهيه نموده و اسناد آنرا بدسترس نمايندگى افغانستان گذاشتند. (تلگرام هاى شماره ٢٧٣٥ ، ٧٤٣٣/٣٣ مؤرخ ١٧ نومبر ١٩٣٣).
بسته نمودن سرحدات
حکومت هند بريتانوى بتارخ ١٠ نومبر ١٩٣٣ مکتوب عاجل ذيل را به مدراس، بمبئى، کلکته، لکنهو، رنگون (برما)، پتنا، ناگپور (ايالات مرکزى)، آسام، کمشنر عالى اجمير-ميروارا، بنگلور، دهلى، حيدرآباد (دکن)، لاهور، گجرات، نيپال، کشمير، کاشغر و مناطق ديگر فرستاد: «با درنظرداشت قتل پادشاه نادرشاه، تا اوامر بعدى به استثناى افراد مؤظف، به هيچ سياح بريتانوى يا هندى، بشمول خانم ها اجازه داده نخواهد شد که از راه تورخم - کابل يا چمن – قندهار وارد افغانستان شوند». بعد از ده روز تنها به مرد هاى انگليس اجازه داده شد تا از طريق تورخم وچمن وارد افغانستان شوند. (مکتوب عاجل شماره ايف ٢٥٤/-ايف /٣٣).
اخطار به قبايل آزاد
بتاريخ ١٠ نومبر ١٩٣٣ ذريعۀ تلگرام هاى به مقامات ايالت سرحدى شمال مغربى در پشاور، و ايالت بلوچستان در کويته هدايت داد شدکه چون ثبات دولت افغانستان تا اندازۀ بسيار زيادى به اقدامات مهار کردن قبايل توسط حکومت هند وابسته است، لذا بدون ضياع وقت و به هر طريقۀ که مؤثريت بيشتر داشته باشد، به سران قبايل تاکيد شود که حکومت هند در قبال امور داخلى افغانستان از سياست بيطرفى کامل پيروى ميکند [؟]. در رساندن اين پيغام به قبايل تاکيد شد تا حد ممکن بدون سروصدا صورت گيرد، و از هر گونه اشارۀ به موجوديت مناسبات دوستانۀ انگليس ها با دولت افغانستان خوددارى شود. به مقامات ايالتى امر شدکه در صورت تخطى ازين اخطار و نشانه هاى تصميم عبور سرحد توسط قبايل، فورا به حکومت هند اطلاع داده ، و پيشنهادات خود را براى جلوگيرى ازخرابى اوضاع بفرستند. دولت هند امادگى دارد براى شکستاندن چنين يک حرکتى در مراحل ابتدائى اش، و يا بر گشتاندن قبايلى که به خاک افغانستان داخل شده باشند، از اقدامات لازم پيشنهاد شده حمايت کند. (تلگرام هاى شماره ٢٠ و شماره ٢٦٥٢ ، مؤرخ ١٠ نومبر ١٩٣٣ به پشاور و کويته).
جلوگيرى از گزارش هاى مطبوعات و تهيه و پخش مواد مصلحتى و فرمايشى به خبرنگاران
به همان تاريخ ١٠ نومبر ١٩٣٣ به وزير مختار انگليس در کابل و وزارت خارجه در لندن اطلاع داده شد که « از تلگرام هاى مطبوعاتى داراى اشارات و بيانات خطرناک مثل دست داشتن محمد هاشم در قتل نادر درينجا جلوگيرى شده و حتى تلگرام هاى ژورناليست هاى طبقۀ بهتر هم تحت تصويب نامۀ تلگراف ممنوع قرار داده شده اند... لذا ما ممنون خواهيم شد که اگر سفير فورا و گاه گاهى براى دادن به ژورنالست ها مواد مناسب را بما بفرستد». (تلگرام شماره ٦٣٩، مؤرخ ١٠ نومبر ١٩٣٣).
نظارت بر غلجى ها
انگليس ها از غلجى ها هراس داشته و معتقد بودند که ميتوانند در رابطه با ثبات و امنيت در افغانستان نقش منفى ادا، و امنيت خانوادۀ حاکم را بخطر مواجه سازند. لهذا آنها کپتان رابينسن (Captain J. A. Roninson) مأمور وظايف مخصوص، را مؤظف ساختند تا انها را تحت نظارت و مراقبت داشته باشد. اين صاحب منصب اردوى انگليس در راپورى که يکماه بعد از کشته شدن محمد نادر خان تهيه کرد، نوشت که رالف گريفيت (Sir Ralph Griffith) حين مأموريتش در وزيرستان با سران متنفذ سليمان خيل ارتباط نزديک داشت و بنا بر راپورى که در آن وقت داده است، باوجود دشمنى بين غلجى ها و درانى ها [در دوران اغتشاش حبيب الله کلکانى ]، طرز برخورد عمومى شان بمقابل نادر شاه و حکومتش دوستانه بود. اما شرايط حالا تغير نموده است . روش فعلى غلجى ها بمقابل حکومت افغانستان خصمانه ميباشد. رابينسن علل اين مخالفت را نفرت آنها از درانى ها، ترس آنها از محدود شدن بيشتر آزادى هايشان، و شاه جوان را دست نشاندۀ انگليس ها ميدانند. برعلاوه شرکت اسهامى که حکومت در آن سهم دارد، به تجارت آنها صدمه وارد ميکند.
جلوگيرى و دفع هر نوع تهديد از مناطق تحت کنترول و يا قبايلى
انگليس ها کوشيدند تا هر نوع تهديدى که حکومت خانوادۀ محمدنادرشاه را با خطر مواجه کند، کشف و بزودترين فرصت خنثى کند. طور مثال در هفتۀ اول بعد از کشته شدن محمد نادر خان هنگامى که انگليس ها راپور گرفتند که غلام خان، خان سابق اسمار در کنر، ميخواهد در موقع مساعد به کمک سالار زائى ها اسمار را دوباره اشغال کند، به سالارزائى ها و غلام خان اخطار داده شد که در صورت چنين تلاشى با عواقب بسيار وخيم روبرو خواهند شد. (تلگرام شماره ٦٧١ مؤرخ ١٦ نومبر به قوماندانى مناطق شمالى، سفارت انگليس در کابل و دفتر خارجۀ امور هند).
مقامات انگليسى همچنان بصورت عمومى به قبايل آزاد اخطار دادند که در صورت بروز هر نوع نا ارامى در افغانستان به هيچ قومى از "علاقۀ غير" (مناطق آزاد سرحدى) اجازۀ مداخله داده نخواهد شد. لذا به شما اخطار داده ميشود که اگر بصورت انفرادى و يا گروپى و يا لشکر قومى در افغانستان نزاع برپا کنيد، و يا در کدام نا آرامى در آنکشور سهم بگيريد، حکومت بريتانيا براى توبيخ شما بصورت فورى و خيلى شديد اقدام خواهد کرد. در صورت تخطى ازين اخطار حکومت تمام قبيله را مسئول ميداند. گورنر ايالت سرحدى شمال غربى براى توبيخ قبايل اقدامات آتى را چه بطور تنهائى يا چندتائى در نظر گرفته بود: ١) نمايش قواى هوائى، همراه با پرتاب اوراق اخطاريه; ٢) راه بندى و گروگان گيرى (برمته); ٣) تجمع قوا در نقاط ستراتيژيک; ٤) بمباردمان هوائى; ٥) پيش قدمى قواى نظامى در مناطق قبايلى. (مکتوب محرمانۀ شماره ١٢٧٦-١٣١٣، مؤرخ ١٩ نومبر ١٩٣٣ سکرتر عالى حکومت براى ايالت سرحدى شمال غربى).
پيشنهاد شکايت به دولت ايتاليا
بتاريخ ١٤ نومبر ١٩٣٣ اطلاع داده شد که يک بيانيۀ غازى امان الله خان بزبان درى واليان و اهالى کابل، مزارشريف و ميمنه را مخاطب قرارداده و از آنها خواسته است که «حال که خداوند مملکت را از نادرخان آزاد ساخته است، ازين خانوادۀ وطن فروش اطاعت نکنيد. اگر از من بخواهيد، من براى خدمت به دين و وطن آماده ميباشم». درين تلگرام علاوه شده است که «چون بنظر ميرسد که امان الله به مهمان نوازى ايتالوى ها بى حرمتى نموده است، با نظرداشت دلچسپى مشهود مشترک هردو کشور براى حفظ صلح، هيئتى به حکومت ايتاليا فرستاده شود». (اسناد محرمانۀ آرشيف هند بريتانوى، تلگرام شماره ٦٥٦ مؤرخ ١٠ نومبر ١٩٣٣ پشاور).
اما اين پيشنهاد رد شده و به وزير دولت براى امور هند در لندن اطلاع داده شد که «حکومت هند [بريتانوى] هر نوع احتجاج رسمى دولت بريتانيا به حکومت ايتاليا را خيلى خطرناک ميداند، چون اگر افشا شود، بدون هيچ شکى مداخلۀ مستقيم در امور داخلى افغانستان را نشان خواهد داد...احتجاج احتمالاً بايد توسط حکومت افغانستان صورت بگيرد، و سفير [انگليس در کابل]، اگرلازم باشد، خلاصۀ مقصد پيغام امان الله را، البته بدون افشاى مرجعى که آنرا به حکومت هند رسانده است، در اختيار شان قراردهد». (تلگرام شماره ٢٧٠٨ مؤرخ ١٥ نومبر ١٩٣٣ به لندن، و کاپى شماره ٣٩٢ آن به کابل).
به تعقيب اين تلگرام در يک تلگرام ديگر به سفير انگليس در کابل مشوره داده شدتا به حکومت افغانستان اخطار دهد که در صورت پروتست شان به حکومت ايتاليا، و فشار آوردن بر امان الله خان تاايتاليا را ترک کند، نه به نفع ما [انگليس ها] و نه بنفع آنها [حکومت افغانستان] خواهد بود. بودن وى در روم يقيناً نسبت به اينکه طور مثال در قسطنطنيه يا مسکو باشد، کمتر خطرناک ميباشد». (تلگرام شماره ٢٧٢٢ مؤرخ ١٧ نومبر ١٩٣٣ به لندن، و کاپى شماره ٣٩٦ آن به کابل).
چون انگليس ها غازى امان الله خان را در روم تحت نظارت داشتند و تمام ترتيبات ممکن نظارت بر فعاليت هاى وى را تدارک ديده بودند، علاوه بر خطر وارد کردن فشار براى ترک ايتاليا، ميترسيدند که حتى يک اقدام ملايم هم منجر به انتقال فعاليت هاى وى بکدام مرکز ديگرى در خارج از ايتاليا نشود، که بدست آوردن اطلاعات آن براى شان مشکل خواهد بود. لذا پيشنهاد شد که دولت افغانستان از ايتاليا بخواهد از امان الله خان راجع به پيغام هاى متذکره بپرسد که آيا وى آنرا فرستاده است، و اگر چنين باشد بر آن اعتراض کند. بدين وسيله به امان الله خان بدون آنکه تهديد شود، اخطار داده خواهد شد. (تلگرام شماره ٨٠ مؤرخ ٢٢ نومبر ١٩٣٣ وزارت خارجۀ انگلستان به سفير انگلستان در کابل).
ازين اقدامات انگليس ها روشن ميشود که حمايت از رژيم خاندانى براى انگليس ها چه اهميتى داشته و آنها براى بقاى اين رژيم تا چه سرحدى پيشرفته و حاضر به انجام چه کار هاى بودند.
منابع:
- اسناد آرشيف انگلستان، تلگرام شماره ٧٠ مؤرخ ١٠ نومبر ١٩٣٣ به سفارت انگليس در کابل و کاپى به دهلى جديد
- اسناد آرشيف انگلستان، تلگرام هاى شماره ٢٧٣٥ ، ٧٤٣٣/٣٣ مؤرخ ١٧ نومبر ١٩٣٣
- مکتوب عاجل شماره ايف ٢٥٤/-ايف /٣٣
- اسناد آرشيف انگلستان، تلگرام هاى شماره ٢٠ و شماره ٢٦٥٢ ، مؤرخ ١٠ نومبر ١٩٣٣ به پشاور و کويته
- اسناد آرشيف انگلستان، تلگرام شماره ٦٣٩، مؤرخ ١٠ نومبر ١٩٣٣
- اسناد آرشيف انگلستان، تلگرام شماره ٦٧١ مؤرخ ١٦ نومبر به قوماندانى مناطق شمالى، سفارت انگليس در کابل و دفتر خارجۀ امور هند
- اسناد آرشيف انگلستان، مکتوب محرمانۀ شماره ١٢٧٦-١٣١٣، مؤرخ ١٩ نومبر ١٩٣٣ سکرتر عالى حکومت براى ايالت سرحدى شمال غربى
- اسناد محرمانۀ آرشيف هند بريتانوى، تلگرام شماره ٦٥٦ مؤرخ ١٠ نومبر ١٩٣٣ پشاور
- اسناد آرشيف انگلستان، تلگرام شماره ٢٧٠٨ مؤرخ ١٥ نومبر ١٩٣٣ به لندن، و کاپى شماره ٣٩٢ آن به کابل
- اسناد آرشيف انگلستان، تلگرام شماره ٢٧٢٢ مؤرخ ١٧ نومبر ١٩٣٣ به لندن، و کاپى شماره ٣٩٦ آن به کابل
- اسناد آرشيف انگلستان، تلگرام شماره ٨٠ مؤرخ ٢٢ نومبر ١٩٣٣ وزارت خارجۀ انگلستان به سفير انگلستان در کابل.
(پايان)
