حمايت انگليس ها از رژيم خاندانی در دوران صدارت هاشم خان (از لابلای اسناد آرشيف انگلستان)

حمايت و حفاظت  انگليس ها از رژيم خاندانی  بعد از کشته شدن  نادرشاه نيز ادامه داشت .  اما با آغاز جنگ جهانی دوم ، اوضاع طوری تغير کرد که هم رژيم خاندانی  را سخت به هراس و وحشت انداخت و هم مقامات انگليسی را در رابطه با اتکای بيشتر  رژیم  دستنشانده اش درافغانستان به حمايت های مالی، نظامی، سياسی و استخباراتی شان با مشکلات  جدی و جديد مواجه ساخت .  عوامل مهمی که باعث  اتکای بيشتر و علنی تر ميشد، عبارت بودند از:   

1.    آغاز جنگ دوم جهانی دوم  و موضع گیریهای کشورهای محور، بخصوص موقعیت جنگی آلمان ، ایطالیا، ترکیه و شوروی دربرابرانگلیسها و احتمال توسعۀ جبهات جنگ به هند بريتانوی که موقعیت رژیم خاندانی نادرشاه را نيزتهدید مینمود.
2.    شدت مبارزات مسالمت آمیزضد استعمارانگلیس بخاطرحصول استقلال سیاسی سرزمین پهناور هندوستان.
3.    خوشبینی و وفاداری اقوام آنسوی خط ديورند يا مناطق سرحدی آزاد، به شمول  آنهائی که با جنرال نادر خان  و برادرانش در رسيدن به تاج و تخت کابل همکاری نموده بودند.
4.    ازدياد مخالفت ها عليه رژيم خاندانی در داخل کشور.
5.    زنده بودن غازی امان الله خان در اروپا، ادامۀ  تحرکات مبارزاتی وی و طرفدارانش در خارج از کشور  و امید برگشت  امان الله خان به قدرت  در بين مردم افغانستان و امانيست  ها.
از اسناد متعدد آرشيف انگلستان به مشاهده ميرسد که انگليس ها در رابطه با حمايت و دفاع از رژيم افغانستان نه تنها به ارزيابی مجدد سياست دفاعی بريتانيا در برابر تهديدات خارجی از روسيه  پرداختند، بلکه  فعاليت های استخباراتی بر گروپ های مخالف رژيم خاندان نادرشاه و نا آرامی های اقوام سرحد آزاد را شديد تر و وسيعتر ساختند.
در يکی ازين اسناد، درخواست هاشم خان صدراعظم مورد بررسی قرار ميگيرد که  برای بقای رژيم خاندانی آش حتی به پاليسی سنتی حمايت مخفی انگليس ها اکتفا نه نموده و باوجود ترس از افکار عامۀ افغانها که آنان را نماينده و دست نشاندۀ انگليس ميدانستند، از انگليس ها به مقابل تجاوز روسيه، به عوض حمايت مخفی، خواهان ضمانت آشکار و مداخلۀ نظامی ميباشد. ديپارتمنت امور خارجی حکومت هند بريتانوی  در بارۀ اين تقاضای هاشم خان که از طريق سفير انگلستان ، فريزر - تيتلر سپرده شده بود، به وزير دولت برای هند بريتانوی و ديپارتمنت سياسی  مينويسد که «بنظر ميرسد دليل اين تقاضا چند حادثۀ باشد که درين اواخر در سرحد دريای آمو رخ داده و برای افغان ها زنگ هوشدار بوده باشد.  ما شک داريم که درين مقطع زمانی هاشم خان  ازخطری برای يکپارچگی افغانستان بيمی داشته باشد. ما حدس ميزنيم که هدف وی بدست آوردن کمک های مادی ميباشد.…به نظرما اين سؤال ضمانت علنی يکی از پاليسی های بلنديست که در نهايت تصميم آن بايد توسط دولت اعليحضرت [پادشاه انگلستان] اتخاذ شود.  اگر اين نکته را در نظر بگيريم، به وضاحت ديده ميشود که دادن چنين ضمانتی نا ممکن ميباشد. چون در شرايط موجود دادن چنين ضمانتی خلاف ورزی از "توافق نامۀ انگليس  با روس" تلقی خواهد شد.… گذشته ازين که  ضرورتی برای دادن چنين ضمانتی وجود ندارد، از نکته نظر نظامی هم بايد اشاره کنيم که دادن چنين ضمانتی برای هند [بريتانوی] ممکن نيست، چون  در حال حاضر پروسۀ تنظيم دوبارۀ قوا برای نقش دفاعی جريان داشته و نميتواند در صورت تعرض روسيه بر افغانستان، کدام  کمک مؤثری را رسانده بتواند. 
از طرف ديگر، اگر ما با تقاضای افغانستان ابراز همدردی و دلسوزی نکنيم، نا خواسته آب را به آسياب آلمانی ها ايطالوی ها و جاپانی ها خواهيم ريخت . بنابرين به اين نتيجه ميرسيم که برای تصميم  گرفتن درين رابطه وخت بيشتر بدست آوريم، تصميم آنی نگيريم  تا اين کمک به ضرر خودمان نيانجامد». (تلگرام شفری مؤرخ ۶ ماه آگست سال ۱۹۳۹ ديپارتمنت امور خارجی حکومت هند بريتانوی ).   
مقامات  عاليرتبۀ هند بريتانوی به اين نتيجه رسيده بودند که عوامل داخلی سبب ترس و واهمۀ هاشم خان شده و در آن شرايط تهديد تجاوز مسلحانۀ روس ها بر افغانستان کدام خطر جدی نبوده و حتی اگر چنين تجاوزی صورت هم بگيرد، انگليس ها نميتوانند با فرستادن قوای نظامی هندبريتانوی از افغانستان دفاع کنند. بنابرين از وزارت امور خارجه برای هند بريتانوی خواستند تا «نخست به فريزر- تيتلر [سفير انگليس در کابل]، هدايت داده شود تا به هاشم خان تکرار کند که در شرايط کنونی  اين اقدام سياسی [دادن ضمانت علنی دفاع از افغانستان] به منزله معکوس کردن سیاستی است که تا اکنون مستلزم کمک پوشيده و محجوب، نه اطمینان آشکار بوده است .  ميتوان استدلال کرد که ضمانت علنی به عوض اطمينان مخفيانه، نه تنها باعث  برانگيختن اعتراضات در بين افغانها خواهد شد، چيزی که هاشم خان هميشه از آن  بيم دارد، بلکه آنهائی را که متمايل به آلمانها هستند، بيشتر تحريک نموده و سبب ازدياد نفوذ آنها خواهدشد. اين اقدام همچنان  بصورت آشکارا باعث بدگمانی و عکس العمل شديد روس ها خواهد شد، مگر آنکه خود نيز در  آن شامل باشند . ما فکر ميکنيم به هاشم خان گفته شود که ما مايل به دخول در يکچنين ضمانت مشترک [با روس ها-زمانی] نيستيم و آنرا برای افغانها [مردم افغانستان] نا خوشايند ميپنداريم .  در غير آن ما آماده هستيم تا بر روی يک سياست کمک های تخنيکی به قوای هوائی و اردوی افغانستان کار کنيم ». (همانجا).    
منبع:
    اسناد آرشيف انگلستان، اسناد مربوط به دفاع از افغانستان و تهديد خارجی از روسيه،  تلگرام شفری مؤرخ ۶ ماه آگست سال ۱۹۳۹ ديپارتمنت امور خارجی حکومت هند بريتانوی .
(پايان)