در بخش ۱۳ این بحث در جمع اقدامات سلطنت امیر عبدالرحمن خان ، یکی هم «ممنوعیت برده داری» بود که در یاداشت پورتال «افغانستان آزاد-آزاد افغانستان» ، برآن انتقاد صورت گرفته بود. البته نظر پورتال در مورد آن زمامدار کاملاً بجا ست. باید تصحیح کرد که خرید و فروش برده داری را ممنوع کرد که در « تاج التواریخ » درج است، و بطور مختصر در جمله ای اقدامات امیر عبدالرحمن خان شمرده شده است.
تاریخ شاهد است که امیران ، سلاطین و روسای جمهور ، حکومت های استبدادی و صاحب اختیار مطلق ، با صدور فرمان ، دستور نامه و یا صحبت زبانی (نطق) بعضی آزادی های کوچک را برای مردم نوید داده و در عمل اجرا می نمایند تا دل مردم را خوش ساخته و مجذوب خود و نظام استبدادی شان سازند. البته این مستبدین تاریخ با دادن لقمه ای کوچک به خورد مردم استبداد دیده ، آب روی آتش خشم توده ها می ریزند، و در پهلوی دیگر خود ناقض آن فرامین و دستور نامه ، قانون و تعهد لفظی شان می گردند.
امیر عبدالرحمن خان هم با این شیوه سلطنت کرد، چنانکه در « تاج التواریخ» می نویسد « رسم وحشیانه غلامی را از میان برداشته و متروک ساخته ام ... خرید و فروش بنده (برده) قانوناً ممنوع می باشد و غلام ها و کنیز های که در خانه های مردم می باشند و سابقاً همیشه بنده بوده اند ، حالا از اجزای خانواده مالکین خود محسوب میشوند... به اشخاصی که اسیر را بطور غارت در جنگ گرفته و مستحق بودند که غنیمت خود را برای خود نگاه دارند، معاوضه نقدی داده و اسرا را مستخلص نموده آنها را آزاد کردم. صفحه ۳۶۲و ۳۶۳ »
فیض محمد کاتب در جلد سوم سراج التواریخ صفحه ۹۳۷، فرمان دیگر امیر در رابطه به برداری را چنین می نویسد « اگر مردم هزاره بخواهند زن و دختر و پسر خود را بفروشند، به سجل و مُهر قاضی و حاکم هر قدر که می خواهند غلام و کنیز خریده، ده یک بهای آنرا محصول بدو لت بدهند ...»
بحث این نوشتار روی مباحث بالا نیست، بیشتر کوشیده می شود که در مورد زنان و دوره های تاریخی افغانستان و تحولات و تجدد گرایی که در مرور زمان در این سرزمین رخ داده است مکث داشته باشد.
امیر عبدالرحمن خان مانند امرای گذشته هیچ وقت مطابق عنعنه مردسالارانه از زوجات نکاحی خود نام نبرد و اگر هم در بعضی جا ها مجبور شد بنام والده ای یکی از شاهزادگان یاد نموده است. خانم ها ( اعیال ها) خود را با پوشش نقاب یا حجاب بر صورت ، در کالسکه یا گادی های مخصوص به گردش می بُرد. امیر یکی از اعیال خود بنام بی بی حلیمه ( بو بو جان) را ملکه انتخاب کرد و برایش اختیارات قایل شد، این ملکه که زن فعال در سیاست و بر خلاف انگلیس ها بود بیشتر به فکر به قدرت رساندن پسرش سردار محمد عمر خان بود . اینکه چقدر از وضعیت زنان شهر و زنان افغانستان با خبر بود گزارش در دست نیست. امیر از زنان در دایره جاسوسی ( را پور چی) حتی در درون حرم سرای خود کار می گرفت . در پهلوی زندان مردانه، زندان های زنانه نیز داشت که در آن اکثر دختران خان ها و ملک های یاغی زندانی بودند که مرکز هوس بازی شاهزاده ها و بلند پایه گان دولتی بود.
آیا تحولات و تجدد گرایی در دوره سلطنت شاهزاده های امیر عبدالرحمن خان در افغانستان صورت گرفت ، و زندگی زنان در دوره ای آنها چگونه بود؟
امیر حبیب الله خان ، برای جبران ظلم پدر ، حین جلوس به تخت، به بازرسی و رهایی زندانی های زن و مرد، منع خرید و فروش غلام و کنیز نه آزاد سازی آنها، منع کور کردن ، بریدن گوش و دست به استثنای موارد شرعی، دل جویی از یک عده علمای با نفوذ دینی مخالف پدر ، اجازه بازگشت به خانواده های سرشناس ( خانواده ای غلام محمد طرزی، خانواده یحیی خان یا مُصاحبان و خانواده شاغاسی) که در زمان پدرش به خارج تبعید شده بودند، دست به اقدام زد. به تاسیس مکتب حبیبیه و چند مدرسه دینی پرداخت. سلطنت مطلقه خود را با تدوین مجلس از افراد ملکی و نظامی، علمای دین، روحانیون و روسای قبایل، مشروعیت دینی و شرعی بخشید .
امیر حبیب الله مطابق به اصول شرعی، یکی از زنان خود را طلاق داد تا چهار زن نکاحی داشته باشد. در مورد تعداد زنان نکاحی، صیغه ای و دختران کنیز ، امیر حبیب الله خان که شامل اقوام پشتون، تاجیک، نور ستانی، هزاره ، بدخشی، چتر الی می شدند ، روایت مختلف وجود دارد. به استثنای زنان نکاحی ، دیگران همه بعد از مرگ امیر از ارگ شاهی بیرون رانده شدند و در مناطق مختلف مسکون داده شدند.
امیر در مورد حجاب نیز با فرمانی رنگ چادری دلاق یا برقع را از سفید ابرک ، برنگ خاکی و عاری از هرگونه زینت تغییر داد. بیرون رفتن زنان از خانه را بدون اجازه مانع و در صورت خلاف محکوم به مجازات کرد. چنانکه محمد شریف خان پسر امیر که حاکم کابل بود، زنی را در بازار برخلاف فرمان پدرش دید و امر کرد تا او را در جوال انداخته و چوب زنند تا بمرد. سراینده ها و رقاصه های زن را مجبور به توبه کردن و در محله ای بنام خرابات شهر کابل مسکون ساخت. هندو های مرد و زن را مجبور به پوشیدن دستار زرد و برقع زرد کرد. زن را به گناه معاشقه از چشمان نا بینا و مرد را بدار می آویخت.*
امیر حبیب الله خان مناسبات خود را با حکومت انگلیسی هند مانند پدر حسنه نگهداشت. بعد از عقد موافقتنامه ۱۹۰۵ که از تحت الحمایگی حکومت انگلیسی هند در امور خارجی دولت افغانستان رضایت خاطر حاصل نمود ، دعوت سفر به هند را پذیرفت . امیر با مجذوب شدن تمدن اروپایی بعد از سفر هند در فکر تحول در افغانستان شد تا تغیری در ماهیت وصیّت های پدر آورد که در آغاز قدرت با احتیاط آنرا تطبیق کرده بود. امیر با این طرز دید سبب ایجاد دو گرایش در دربار گردید، گرایش تمدن غربی و محافظه کارانه ضد انگلیس.
این گرایشات چه تحولات را در قبال خواهد داشت و اثرات آن بر زندگی زنان افغانستان چه خواهد بود؟ ادامه دارد
* قوانین که طالبان در قرن ۲۱ بر مردم افغانستان اعمال می کنند.
از منابعی که در این نوشته استفاده شده است:
« افغانستان در مسیر تاریخ» میر غلام محمد غبار
« زنان افغان زیر فشار عنعنه و تجدد» داکتر سید عبدالله کاظم
« سراج التواریخ » فیض محمد کاتب
دانش نامه ویکی پیدیا
محمد طاهر،
امریکا،
۲۳ جولایی ۲۰۲۲
