زنان و برخورد حکومت سرداران
سردار محمد داود خان (۳)
بعد از سی سال زنان خانواده شاهی و مقامات عالی رتبه و جنر الان دولت محمد ظاهر شاه در جشن سال ( ۱۳۳۸) ۱۹۵۹بدون روبنده در شهر کابل، ظاهر شدند که سنت حجاب پوشی را بعد از مدتی طولانی شکستند. دولت ظاهر شاه پوشیدن حجاب را ممنوع
نکرد بلکه این صلاحیت را به خانواده ها داد. خانم های افغان را در قسمت پوشیدن حجاب مستقل، ولی خانواده های شان را در مورد پوشیدن لباس زنان و دختران تصمیم گیرنده ساخت.
بعد از سلطنت امان الله خان، دومین نهضت زنان افغانستان با سنت شکنی خاندان محمد ظاهر شاه و ارا کین دولتی آغاز یافت. البته این تابو شکنی ساده هم نبود، زنان پیشقدم این نهضت در طول سی سال زیر چادری مبارزه کردند تا شرایط را آماده این تحول سازند. زنان که در شفا خانه مستورات، مکتب قابلگی ، مکتب اندر ابی، لیسه زرعونه، ملالی ، فاکولته نسوان، و موسسه خیریه نسوان، به کار و تحصیل با چادری می رفتند، چون بی بی زینب، سید بی بی واعظی، خانم ملیحه رشیدی، نبیله طرزی، رقیه حبیب ( ابوبکر)، خانم بر شنا، کبرا نور زایی، عالیه پو پل، حمیرا نور زایی، عالیه پرونتا،... بیش از دو صد خانم در طول ۱۲ سال لیسانس تعلیمات عالی را بدست آوردند. زنان در موسسه نسوان علاوه بر تحصیل علوم به آموزش خیاطی، برش، گلدوزی، آشپزی، آرایش صورت، تایپ فارسی، و تربیت کودکان مشغول بودند.
زنان کابل با چادری به باغ عمومی زنانه، و سینمای شهر( سینما کابل، سینمای بهزاد، زینب ننداری) که دولت روز های مشخصی را برای خانم ها مد نظر گرفته بود، می رفتند. زنان با جمع شدن در میله های زنانه بطور مستقیم با محیط خارج از خانه و با دیدن فیلم در سینمای شهر در حالیکه زبان فیلم را حتی نمی فهمیدند، به شکل غیر مستقیم با کشور و موزیک هندوستان معرفت حاصل کردند. تعدادی از زنان که در هنر آواز خوانی ، گوینده گی و تمثیل استعداد داشتند در محافل نامزدی، و نذر و نیاز های زنانه، عروسی، شب حنا، نام گذاری طفل، شب شش، .... هنرنمایی می نمودند.
زنانی هم باچادر برای اجرای نطاقی، آواز خوانی و تمثیل با رفتن به رادیو کابل و تالار کابل ننداری از خط قرمز خانواده عبور کردند. بانو نظیفه کبیر سراج (اولین نطاق زن)، میر من پروین ( نخستین آواز خوان زن )، بانو ملیحه رشیدی، بانو کبرا جان عمر، آمنه جان و زرین جان (نخستین زنان هنر تمثیل) که با همکاری خانم بر شنا، اقای بر شنا و استاد قیّوم بیسد، که در اجرای درام رادیویی ( ملنگ پیاز خور) نقش داشتند. بانو سامیه میرزاد که در هنر های آواز خوانی، نطاقی روی استیژ و هنر تمثیل استعداد خاص داشت با وجود تعصب خانوادگی و کشمکش های درون خانواده، با پدر متعصب که بار های بدنش را با چوب بید کبود می کرد و مادری سخت گیری که حتی یک روز برای بیرون نشدن از خانه حق رفتن به تشناب را از او گر فته بود. و چپراسی دانشکده که مانع رفتنش حین جریان درس به بیرون از مکتب می شد. برای مبارزه با تاریک اندیشی و بخاطر استقلال زنان، با تحمل شکستن چندین چوب بید بر بدن نازک ، با بهانه ایی که چشم ناظر مادری سخت گیر را مصرف آن می ساخت و با خریدن قاب « منتو» برای دروازه بان مکتب زمینه ای پریدن از سر دیوار مدرسه را به بیرون محیا می نمود، تا خود را برای اجرای هنر تمثیل و انانسری به تالار کابل ننداری و رادیو کابل برساند. این بانوان تابو شکن و با شهامت در سنت شکنی و مبارزه برای آزادی زن و شکستن حلقه های زنجیر عنعنه، و فرهنگ قبیله سالاری گام های نخست را برداشتند و خدمات قابل قدر برای آوردن نهضت زنان در افغانستان انجام دادند.
وداع با چادری:
سه بانو ناجیه ولی، زائده عطا و فاضله عطایی مهماندار ( ستیوردس) شرکت هوایی آریانا، اولین گرو پ زنان بودند که قبل از رفع حجاب با چادری وداع کردند. وداع از چادری شهامت می خواست. عبور به آنسوی دیوار ضخیم عنعنه، و فرهنگ قبیله سالاری که با سنگ های دین، مذهب و سنت های قبیله وی اعمار گردیده است. آگاهی، جرات ، جسارت و جان گذری میطلبد. تا زمانی که اذهان مردم افغانستان روشن نگردد و ریشه های اندیشه خرافات در وجود و ذهن عامه مردم کلّاً خُشک و نابود نه شود، زنان در بند حصار تنگ و تاریک عنعنه و فرهنگ قبیلوی زندانی خواهند ماند.
تحول که با رفع حجاب در شب اول جشن ماه سنبله ۱۳۳۸آغاز یافت. برای بسیاری از زنان که بار نخست با چادری وداع کردند فراموش ناشدنی بود. ترس و هراس، لرزش اندام، ظاهر شدن بدون حجاب در بین مردم ، دلهره ای بود که بر دل و تن زنان سنگینی می کرد. وداع با چادری، دوست دیرینه زنان با چپن بالا پوش مانند، عینک، دستکش، دستمال کلان سر، و باصورت بدون آرایش جا عوض کرد.
این تحول آنچنانکه زنان بطور فوری چادری را از سر بردارند و در بیرون منزل بدون حجاب ظاهر شوند، نبود. بار اول در مکاتب قرار براین شد که روزانه ده شاگرد بدون چادری مکتب بیایند و با وقفه از مکتب بیرون روند. به همین ترتیب روز بعدی و ... چون وداع با چادری آرمان اکثر زنان و دختران بالغ شهری بود در بعضی از مکاتب در روز سوم این تحول دو صد شاگرد مکتب چادری را کنار گذاشتند. خانواده های زیادی اجازه روی لوچی را برای دختران خود ندادند. دختران آنها تا مکتب با چادری میآمدند و داخل مکتب چادری را در بکس مکتب گذاشته و چادر کلان به سر نموده داخل صنف می شدند. این وضعیت و حالت مدت زمان زیادی را در بر گرفت تا زنان شهری با چادری وداع کردند.
در بسیاری از مکاتب شهری ولایات این شیوه بدون اشکال رعایت شد. تنها در ولایت قندهار در اثر تبلیغات که «حکومت محمد داود خان فرمان روی لوچی صادر کرده، زنان و دختران مکاتب و ادارات دولتی از هر نوع رو پوشی خود داری میکنند. زنان در دعوتها و شب نشینی ها میروند و با مردان پایکوبی می نمایند» مردم علیه این تحول دست به شورش زدند. سردار محمد داود خان صدراعظم قبل از تحول روی لوچی با اعتمادی که به اردو افغانستان پیدا کرده بود، برای جلوگیری از شورش ها در هر ولایت هدایت لازم را برای اردو مد نظر گرفته بود. نظر به آن هدایت، اردوی ولایت قندهار، شورش قندهار را با تلفات بسیار کم و دستگیری محرکین آن خاموش ساخت.
تحول رو لوچی در دوره صدرات محمد داود خان همچنان با رعایت از اعلامیه حقوق بشر سازمان ملل صورت گرفت. مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۱۹۵۶ فیصله نامه را در رابطه به حقوق بشر و بخصوص وظایف مدنی زنان و اشتراک آنها در امور اجتماعی تصویب کرد .افغانستان عضو جدید سازمان ملل مکلف به اجرای آن تصمیم سازمان ملل بود. تا این که دولت در سال ۱۹۵۹ فیصله سازمان ملل متحد را در افغانستان تطبیق کرد.
در دوره صدارت سردار محمد داود خان گسترش و توسعه ای اصلاحات اجتماعی و اقتصادی در سراسر افغانستان، زمینه ای تحصیل، کار و فعالیت های اجتماعی زنان را بیشتر مساعد ساخت و گل نهضت زنان افغانستان در کویر خشک بیابان سرزمین دین محور عنعنه پسند دو باره غنچه کرد.
حکومت سردار محمد داود خان، و تحول نهضت زنان افغانستان، را در بخش ۲۶ دنبال کنید. ادامه دارد.
منابع :
زنان افغان زیر فشار عنعنه ...، دکتر سید عبدالله کاظم،
تحلیل واقعات سیاسی افغانستان، عبدالحمید مبارز ،
افغانستان در پنج قرن اخیر، میر محمد صدیق فرهنگ،
خاطرات سیاسی ، سید قاسم رشتیا
محمد طاهر ،
امریکا
ماه جو لای ۲۰۲۳ ( سرطان ۱۴۰۲)
.
