(چارکس را داد مردی یک درم/ آن یکی گفت این به انگوری دهم/ آن یکی دیگر عرب بد گفت لا/ من عنب خواهم نه انگور ای دغا/ آن یکی ترکی بد و گفت این بنم/ من نمی خواهم عنب خواهم ازوم/ آن یکی رومی بگفت این قیل را/ ترک کن خواهیم استافیل را/ در
تنازع آن نفر جنگی شدند/ که ز سر نامها غافل بدند/ صاحب سر عزیزی صد زبان/ گر بدی آنجا بدادی صلحشان/ پس بگفتی او که من زین یک درم/ آرزوی جمله تان را می دهم ۰ """ مولانا""") آیا سر گذشت ما مانند آن فارس و عرب و ترک و رومی نیست که مولانا به زیبایی تمام به تصویر می کشد؟ همه یک چیز را می خواستند ولی چون زبان همدیگر را نمی دانستند دچار مشکل و تنازع شدند۰ چگونه می شد که از این درگیری که بر اثر ناآگاهی به وجود آمده بود جلوگیری کرد؟ بدون شک باید فردی که به هر چهار زبان تسلط داشت می توانست از خشونت بیشتر جلوگیری نماید۰ مشکل ما در افغانستان نیز همین گونه است۰ همۀ باشندگان و اقوام کشور یک چیز می خواهند و آن آزادی و آبادی و عزت این سرزمین هست ولی هر کدام از نگاه تنگ نظرانۀ خود به آن می نگرد؛ اگر صاحب سر عزیزی باشد می تواند این نزاع های که زادۀ جهل و کم دانشی هستند را به آگاهی تبدیل کند و همه در این خانۀ مشترک برادروار زندگی نمایند بدون هیچگونه جنگ و جدالی۰ این کار بزرگ و ایجاد کردن آگاهی و جلوگیری از اختلافات بیشتر وظیفۀ روشنگران و روشنفکرانی هستند که دیگر به بسیاری از کلیشه های ذهنی موجود در جامعه گرفتار نیستند و آگاهانه و صادقانه در پی نجات کشور می باشند۰ در جای نوشته ام که باید دست به ایجاد یک جبهۀ دموکراتیک ملی زد و این مهم در صورتی ممکن است که روشنفکران تمام اقوام در کنار هم قرار بگیرند و به هر گونه خشونت ؛ تعصب و لجن پراکنی باید نه بگویند۰ ما با آگاهی دادن به متن جامعه می توانیم نقشه ها و حیله گریها و نیات شوم بیگانگان منطقهٔ و فرا منطقهٔ و بد خواهان را نقش بر آب سازیم؛ زیرا آنان از جهل موجود برای تفرقه اندازی تا کنون حداکثر سؤاستفاده را کرده اند۰ نقش روشنگران و روشنفکران و اتحاد و همبستگی آنان در این برهه از زمان غیر قابل انکار است۰وضعیت اسفناک و دلخراش کنونی کشور عزیزمان باری سنگینی را بر دوش ما گذاشته که اگر درست و سنجیده و آگاهانه و صادقانه عمل ننماییم در پیشگاه تاریخ و نسل های آینده محکوم و شرمنده خواهیم بود۰ زمان وظیفۀ بس سترگ و سرنوشت ساز پیش رویی ما نهاده که غفلت از آن غیر قابل قبول هست۰ روشنفکر واقعی و مردمی و مسؤل و ملی باید آیینۀ زمان خودشان باشند؛ زیرا اگر آیینۀ زمان خودشان نباشند آیینهٔ هیچ زمان دیگری نمی توانند باشند ۰ در اینجا دور از لطف نیست که چند سطری از کتاب خاطرات نلسون ماندلا « راه دشوار آزادی » بیاورم که شاید سخنان ژرف و صلح طلبانهٔ او چشم و گوش کسانی که بر طبل کینه ورزی و تفرقه افکنی می کوبند را باز کنند و به جای ایجاد اختلافات گامی به سوی تعامل و همگرایی بر دارند۰ ماندلا می نویسد : احساس می کردم همان طور که به مردم می گوییم که چه کارهایی را انجام خواهیم داد ؛ باید به آنها اطلاع دهیم که چه کارهایی را نمی توانیم انجام بدهیم ۰ بسیاری از مردم فکر می کردند بعد از یک انتخابات دموکراتیک و آزاد زندگی در طول یک شب به کلی تغییر خواهند نمود ؛ اما این درست نبود۰ اغلب به مردم می گفتم : انتظار نداشته باشید که روز بعد از انتخابات یک اتومبیل مرسدس زیر پای شما باشند یا در استخر « حوض شنا » در حیاط پشتی خانه شنا کنید۰ من به حامیان ما می گفتم : زندگی تغییر نمی کند ؛ مگر آنکه شما به پشتکار و اعتماد به نفس خود بیفزایید و به شهروندی کامل در سرزمین خودتان تبدیل شوید۰ شما باید صبور باشید۰ ممکن است مجبور شوید پنج سال منتظر بمانید تا نتایج مبارزات آشکار شوند۰ من آنها را به مبارزه فرا می خواندم و طوری رفتار نمی کردم که گویا از آنها بالاترم ۰ به آنها می گفتم : اگر می خواهید به زندگی در فقر بدون لباس و بدون غذا ادامه دهید ؛ در آن صورت بروید و در مشروب فروشی ها میگساری کنید۰ اما اگر زندگی بهتری می خواهید باید سخت کار کنید ۰ من به سفید پوست های حاضر می گفتم که به آنها نیاز داریم و نمی خواهیم که کشور را ترک کنند۰ آنها نیز مثل ما تبعهٔ آفریقای جنوبی بودند و این کشور سرزمین آنان نیز بود۰ من در بیان و توصیف چهرهٔ وحشتناک آپارتاید هیچ ملاحظهٔ نمی کردم ؛ اما بارها و بارها گفتم که باید گذشته را فراموش کنیم و فکر خود را روی ساختن آینده ای بهتر برای همه متمرکز نماییم۰ آیا ما نباید از تجربیات دیگر بزرگان و صلح جویان جامعهٔ بشری بیاموزیم ؟ وقتی ماندلا سفید پوست های که چند دهه پیش از کشور های غربی به عنوان استعمار گر در آفریقای جنوبی ساکن شده بودند و یک نظام غیر انسانی و غیر اخلاقی یعنی آپارتاید را بر پا نمودند و مردمان بومی آنجا را به بردگی کشیدند و ثروت شان را تا توانستند غارت کردند ؛ مورد عفو و بخشش قرار می گیرند و آنان را به عنوان شهروند آفریقای جنوبی می پذیرند و با رفتن شان مخالفت می کند۰ چرا اقوام سرزمین هندوکش که همگی باشندگان اصلی همین آب و خاک هستند نتوانند در کنار هم در یک همزیستی مسالمت آمیز به سر ببرند و با هم زندگی نمایند؟ چرا ما نباید به جای آنکه به گذشته فکر کنیم به فکر آینده نباشیم ؟
