زنان و برخورد حکومت سرداران
سردار محمد داود خان (۴)
طرز فکر و ذهنیت مردم بخصوص شهروندان شهری آهسته و دوامدار آماده ای تحول جدید می شد ولی مردان روستایی برای قبول آن محتاطانه برخورد می کردند چون
دلهره داشتند که ملا ها و سران قبایل و ریش سفیدان روستای شان در مقابل روی لوچی یا رفتن دختران و زنان به مکتب و کار بیرون از منزل، مردم قریه را علیه ایشان تحریک نمایند و به خانواده های شان لطمه جانی و مالی وارد آورند. آنها غافل از این بودند که حکومت سردار محمد هاشم خان در طول ۱۸ سال رابطه ای سران قومی، روحانیون و ملا ها را برهم زده به سازش و همکاری با حکومت مجبور ساخته بود. دیگر آنها آن قدرت قبلی را نداشتند تا در مقابل عمل کرد های دولت ولو مغایر عنعنه و عرف پشتونوالی می بود مخالفت نشان دهند. دولت با افزایش مدارس دینی رسمی ، گنجاندن مضامین علوم جدید در پرو گرام های درسی، تاسیس دانشکده شرعیات ، همکاری دانشگاه الا زهر مصر با فاکولته شرعیات دانشگاه کابل، ذهنیت مدرسه ای دیو بندی را در اذهان بسیاری از علمای دینی کاهش و جهان بینی جدید اسلامی را که ذهنیت مذهبی لیبرال داشت بخصوص در ذهن نسل جوان افزایش داد.
اصلاحات اجتماعی و اقتصادی حکومت سردار محمد داود، زمینه تحصیل، کار و فعالیت های اجتماعی را برای زنان در سراسر افغانستان مساعد گردانید. قانون اساسی سال ۱۳۰۹ که « عموم تبعه افغانستان نظر به قابلیت و اهلیت به کار استخدام می شوند» هنوز هم نافذ و قابل اجرا بود. زنان برای تحصیل و کاریابی بیرون از خانه کدام مانع قانونی نداشتند. زنان قانوناً برای اولین بار در تاریخ افغانستان حقوق مساوی یافتند و در دوایر حکومتی، موسسات عامه و انفرادی در خارج از منزل در جوار مردان به کار و فعالیت اجتماعی پرداختند.
سال بعد از روی لوچی ( ۱۳۴۰) مطابق ۱۹۶۰ عیسوی برای دختران موقع مساعد شد که شامل دانشگاه کابل شوند و در کنار پسران در محیط مشترک علمی در یک صنف به تحصیل ادامه دهند و شخصیت خود را در محیط مردانه به حیث زن با حقوق مساوی با مردان برازنده سازند. دختران دانشکده ها با تشکیل گرو پ های دیده بانی ( حارندوی) با موافقت والدین در آن گرو پ ها ثبت نام کردند که تعداد شان در ۱۳۴۰ به ۲۰۰ شاگرد می رسید. زمینه تحصیل زنان به خارج کشور نیز از پدیده های دیگر رفع حجاب بود که زنان و دختران با اجرای این تحول برای تحصیل به خارج اعزام گردیدند و سالیان بعد، هیئت های زنان در محافل و کنفرانس های بین المللی به نمایندگی از زنان افغان اشتراک ورزیدند.
افغانستان با گذشت زمان در سطح ملی و بین المللی در عرصه های سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی دستخوش تغییرات کیفی و کمی می شد. محمد ظاهر شاه بین سالهای ۱۹۵۶-۱۹۶۳ دوبار و محمد داود خان صدراعظم چهار بار در بین سالهای ۱۹۵۷-۱۹۶۱ بخاطر مسایل سیاسی، تداوی و تفریح به اتحاد شوروی مسافرت نمودند. هیئت های مالی و تخنیکی، دانشمندان، هنرمندان اتحاد شوروی و افغانستان سالانه به هر دو کشور رفت و آمد داشتند. محمد داود خان صدراعظم برای حفظ سیاست بی طرفی ( عدم انسلاک) در سال ۱۹۵۸ ( ۱۳۳۸) به امریکا سفر کرد و با مقامات آن کشور به گفتگو پرداخت. سردار محمد داود خان در هر نشست که با سران کشور های غربی میداشت. بر داعیه ای پشتونستان پافشاری می نمود و از این سیاست خارجی حکومت افغانستان به اندازه سر سوزن پا عقب نمی کشید. سیاست که مناسبات دولت افغانستان را با کشور های غربی و بخصوص دولت امریکا خدشه دار کرد.
محمد ظاهر شاه هنگام تفویض صدارت به سردار محمد داود خان، از شوهر خواهر وعده گرفته بود که تا ختم تطبیق پلان پنج ساله و حل قضیه پشتونستان، عهده دار مقام صدرات باشد. اما موضع سیاسی حکومت سردار محمد داود خان روی قضیه ای پشتونستان سبب شد که مناسبات بین افغانستان و پاکستان در آغاز تطبیق پلان پنج ساله دوم ، از حالت جنگ سرد خارج شده و بار نخست نیروهای نظامی هر دو کشور در مرز با هم رو برو شده و بر یکدیگر آتش گشودند. تلاش شاه ایران برای حل اختلافات افغانستان و پاکستان نیز نتیجه نداد. در داخل خانواده سلطنتی هم بین پسران کاکا روی اوضاع سیاسی افغانستان اختلافات بمیان آمد که بیشتر انتقاد بالای سردار محمد داود خان و سردار محمد نعیم خان و سیاست خارجی حکومت شان در مورد همسایه های افغانستان بود. علاوه بر این سردار جنرال عبدالولی داماد شاه هم چشم به مقام صدارت دوخته بود تا بعد از برکناری سردار محمد داود خان صدراعظم شود. اوج رقابت خانوادگی و کشمکش بین پسران کاکا در درون ارگ شاهی بیشتر به تاریخ سده ای هجدهم عیسوی شباهت پیدا کرده بود.
سردار محمد داود خان باوجود تفاهم که با شاه نموده بود از مقام صدارت پا پس نکشید. طرح تحول در شیوه ای اداره افغانستان را به شاه پیشنهاد کرد، که بخش عمده برنامه داود خان، تبدیل حکومت شخصی به حکومت حزبی و عدم مداخله اعضای خانواده شاهی در کار های سیاسی و مملکت داری بود. داود خان با رهایی زندانیان سیاسی چون برات علی تاج و دکتر عبدالرحمن محمودی که به فاصله چند هفته از رهایی از زندان یکی پی دیگری نظر به رنج و فشار دوران حبس چشم از جهان پوشیدند، خواست دل عناصر آزادیخواه را بدست آورد تا حزب را که در نظر داشت بنیاد بگذارد از طریق شورا بتوانند حکومت جدید ساخته و زمام امور مملکت را بدست گیرد. سردار محمد داود خان رای آزادانه مردم از طریق همه پرسی را که مملکت چه نوع شکل سیاسی داشته و برای مردم مفید و مناسب است را غیر عملی میدانست. سردار محمد داود خان تنها بر قانون اساسی جدید که دولت شکل شاهی مشروطه را داشته باشد و نماینده های حزب اکثریت در شورا اداره امور مملکت را بدست گیرد. محمد ظاهر شاه طرح داود خان را چنین درک کرد که سردار محمد داود خان می خواهد از طریق انتخابات شورا دوباره مقام صدرات را صاحب شود. از اینرو محمد ظاهر شاه در رابطه به طرح پیشنهادی سردار محمد داود خان خاموشی اختیار نمود. صدراعظم محمد داود خان خموشی شاه را رد پیشنهادش دانست و بتاریخ ۱۹ حوت ۱۳۴۱ بعد از ده سال از مقام صدارت استعفا نمود.
کابینه ای سردار محمد داود خان را مردان که بیشتر اعضای خانواده ای شاهی بودند در طی ده سال صدارت از سال ۱۹۵۳- ۱۹۶۴ تشکیل میداد. با رفع حجاب موقف سیاسی برای زنان در کابینه داده نشد. زنان تنها در ادراه ای دانشکده ها مصروف وظیفه بودند.
محمد ظاهر شاه بعد از استعفای سردار محمد داود خان، برای حل کشمکش درونی خانواده، دکتر محمد یوسف خان را که فرد غیر از خاندان شاهی بود موظف به تشکیل کابینه ساخت.
حکومت های غیر خاندان شاهی، و تحول نهضت زنان افغانستان، را در بخش ۲۷ دنبال کنید. ادامه دارد.
منابع :
زنان افغان زیر فشار عنعنه ...، دکتر سید عبدالله کاظم،
تحلیل واقعات سیاسی افغانستان، عبدالحمید مبارز ،
افغانستان در پنج قرن اخیر، میر محمد صدیق فرهنگ،
خاطرات سیاسی ، سید قاسم رشتیا
محمد طاهر ،
امریکا ماه - اگست ۲۰۲۳ ( اسد ۱۴۰۲)
