(پيوسته به گذشته)
طلب کمک اسلحه و مهمات برای سرکوبی قيام صافی های کُنر
شدت جنگ، ناکامی تلاش های همه جانبۀ حکومت، وارخطايی رژيم خاندانی، ضرورت عاجل خاتمه دادن به محاصرۀ قوای نظامی در کُنر خاص و خرابی اوضاع
نظامی در سرتاسر کُنر، و کمبود ذخاير کافی افزار و مهمات جنگی که قسمت چشمگیر آن در جنگ های اخير اقوام سمت جنوبی و مشرقی از دست رفته بود، صدراعظم هاشم خان را واداشت تا يکبار ديگر برای اسلحه و مهمات مورد نياز عاجل به انگلستان واتحادجماهيرشوروی مراجعه کند.
حمايت و کمک اسلحه و مهمات انگليس ها
درين رابطه کاپی يک سند از آرشيف انگلستان را نقل ميکنيم که به حيث يک سند مهم و صريح حمايت انگليس ها برای بقای خاندان حاکم درتاريخ معاصر کشور عزيزمان دارای اهميت خاص ميباشد. درين مکتوب عاجل ومحرمانه شماره ايف ۳۰۵ (۸) - F/45 مؤرخ ۱۴ نومبر ۱۹۴۵حکومت هند [بريتانوی] به اداره امور خارجی در لندن وتکرارا به شارژدافير سفارت انگلستان در کابل راجع به تامین تجهیزات نظامی به افغانستان فرستاده شده است ميخوانيم که «ضمیمه اين مکتوب یک کاپی مکتوبی ميباشد که توسط مقر قوماندانی عمومی (هند) به دفتر امورهند، ستاد جنگ ارسال شده است، که امیدواریم سردرگمی ایجاد شده در این مورد را برطرف کند. این مشکل عمدتاً نتیجه نظارت بر عملیات در دره کُنر بوده است که حکومت افغانستان را در موقعیت حساسی قرار داده و تأمین فوری اسلحه و تجهیزات خاص را ضروری می‌سازد. این امر باعث کاهش برنامه سمبوليک و تدارکات دراز مدتی شد که در ارتباط با سفر ماموریت نظامی افغانستان به هند ایجاد شده بود.
این یک موضوع تأخیر ناپذيری بود که برای توانمند ساختن حکومت افغانستان در مقابله با قيامی که اگر از بین نرود، به نظر می رسد تهدیدی واقعی برای موجودیت خاندان حاکم و حکومت کنونی در افغانستان باشد، ضروری بود. بنابراین، تنها راه عملی به نظر ما این بود که یکباره تدارکات را تا یک رقم معین تهیه کنیم و برای این منظور ارزش اقلام پذیرفته شده توسط دولت افغانستان ،خارج از پیشنهاد نمادین مانند ۴۸ و نیم لک روپيه، به عنوان یک ستندرد به تصويب رسيد.
۳. ما اطمینان داریم که اکنون می‌توان به بسيار زودی تصمیمی را در مورد ترتيب پرداخت همه این لوازم ارائه شده در تلگرام شماره ۶۶۸۹ مورخ ۱۳ جولای ۱۹۴۵ اتخاذ کرد، و این که مخارج کل آنها برای دولت افغانستان باید به ۵۰ فيصد کاهش یابد و دولت اعلیحضرت [بريتانيا] باید به طور مساوی با حکومت هند [بريتانوی] مصرف چنین کاهش قیمت را تقسیم کند».
در يک سند ديگر، لست اسلحه و تجهيزات مورد ضرورت عاجل برای جنگ کُنر ذکر شده است، که در فرصت اول بدون معطلی ارسال شده است. درين لست از ۹۴ هاوان و زين های اسپ برای انتقال آن، (۸۰۰۰) تفنگ، (۱۰) مليون مرمی تفنگ، (۱۷.۵) مليون مرمی ماشيندار، (۲۴۰۰) مرمی هاوان سه انچه، (۴۰) آئينه افتابی ، (۱۰) عدد لمپ اشاره همراه با سه پايه، يکصد تفنگچه، و غيره به شمول قيمت های آن اسم برده شده است. (اسناد آرشيف انگلستان، مکتوب محرمانه شماره ۳۵۱۵/۶۴ مؤرخ ۱۳ نومبر سال ۱۹۴۵)
در گزارش های محرمانۀ هفته وار اطلاعاتی سفارت انگليس نه تنها از کمک انگليس ها و مؤثريت آن ذکر شده است، بلکه از قدردانی حکومت افغانستان در رابطه با فشار انگليس ها بر اقوام سرحد آزاد نيز ياد آوری شده است :
«حکومت و مردم افغانستان در رابطه با وضعيت اين هفتۀ اردوی افغانستان در کُنر، بخصوص حملۀ مهمندها بر پوسته های نظامی شرق دريای کُنر [کُنر خاص و سرکانی] بسيار گيچ و ناراحت اند. عمليات تعرضی عليه صافی هابايدتا هنگام شکست يا پراگنده شدن قبايل مهمند متوقف ميشد. در اوايل اين هفته مقامات افغان انتظار نداشتند که نيرو های محاصره شدۀ مستقر در کُنر خاص مقاومت کرده بتوانند. اما حکومت افغانستان به تاريخ ۷ سپتمبر گفتند که وضعيت به علت بازگشت آهسته آهستۀ قبايل سمت شرقی خط ديورند به خانه هايشان بهبود يافته است . فشاری که توسط مامورين سياسی انگليس بر مهمند های "بيزی" وارد شده، و آنها را وادار ساخته اند تا به خانه هايشان برگردند، توسط حکومت افغانستان تقدير شده است، و آنها اميدوار هستند که اين فشار تا ختم روز های عيدو همچنان بعد از آن ادامه يابد، تا از احتمال بازگشت قبايل و حملات بعد از عيد جلوگيری شود. رسيدن محموله های اسلحه و تجهيزات خريداری شده از هند [بريتانوی] به کابل، بر مامورين ملکی و نظامی تاثير خوب داشته، و به آنها برای مقابله با ناآرامی های کُنر اعتماد به نفس بیشتری داده است . ارزش اسلحه و غيره بلافاصله ثابت خواهد شد، چون بدون شک برای مسلح ساختن سه لوای احتياط پيادۀ که جديداَ در کابل ساخته شده اند، مورد نياز بوده و مورد استفاده قرار خواهد گرفت. مامورين حکومت افغانستان اطمينان دارند که اگر قوای شان در درۀ کُنر عقب نشينی بيشتر نکنند، شينواری ها، خوگيانی ها و نورستانی های ولايت مشرقی به حکومت وفادار مانده و دست به جنگ نخواهند زد». (آرشيف انگلستان، گزارش هفته وار استخباراتی شماره ۳۶ ، مؤرخ ۸ سپتمبر ۱۹۴۵ سفارت انگليس در کابل)
همين گزارش علاوه ميکند «طوريکه معمول است ،وقتی حکومت به اثر ناآرامی در يک ولايت شرمسار ميشود، افسران جوان ناراض ، تجار و مردم ديگر مخالف رژيم يحيی خيل، طالب تغير حکومت ميشوند، در حاليکه به نظر نميرسد هيچکدام شان در رابطه با چگونگی مؤثريت يا نوع حکومتی که جايگزين حکومت فعلی شود، نظر مشخصی داشته باشند».
در صفحۀ سوم، قسمت چهارم (الف) همين گزارش آمده است که «حکومت افغانستان از حکومت هند[بريتانوی] تقاضای کمک نموده است تا اقوام باشندۀ سمت شرق خط ديورند را به برگشتن به خانه های شان وادار سازند؛ بمب ها، وسايل جنگی و تجهيزاتی را که در عمليات نظامی درۀ کُنر به آنها کمک کند، برايشان بفرستند. به قسمتی ازين تقاضا هارسيدگی شده، و به تاريخ هفتم سپتمبر علايمی به مشاهده رسيده است که حکومت افغانستان [رژيم آل يحيی-ز] از شوک های عصبی رو به شفايابی رفته و برای کنترول اوضاع ايجاد شده توسط مهمند ها و باجوری ها اميدواری بيشتر پيدا کرده اند». (همانجا)
تقاضای اسلحه از روسيه
در رابطه با تقاضای اسلحه از روسيه، داکتر تيخانف ، شرق شناس پوهنتون ليپتسک روسی که از آرشيف های روسيه و آلمان در کار های تحقيقی خود، بخصوص در مورد سياست قدرت های بزرگ در افغانستان، استفاده کرده است مينويسد که « هاشم خان در این اوضاع بحرانی پیگیرانه کوشید جنگ افزارهای مورد نیاز عاجل را از شوروی و انگلیس بخرد. در مسکو این خواهش هاشم خان را با لبخند رد کردند. با آن که جانب افغانی حتا حاضر بود جنگ افزارهای به غنیمت گرفته شده آلمانی را هم بخرد. رهبری شوروی تمایل نداشت در سرکوب قیام توده یی شرکت ورزد.
بریتانیای کبیر، برعکس، در حفظ آرامش در مرزهای هند و افغانستان ذینفع بود. از این رو، به تاریخ ۱۳ سپتامبر ۱۹۴۵ نخستین پارتی بزرگ جنگ افزارهای ساخت انگلیس رسید: ده هزار میل تفنگ، پنج هزار میل مسلسل، نهصد هزار عدد گلوله، بیست و پنج دستگاه توپ، پانزده هزار مرمی.
به یاری این جنگ افزارها داود خان امکان یافت بار دیگر اقدامات رزمی پویایی را در برابر صافی ها آغاز نماید. با این هم، حتا با در دست داشتن جنگ افزارهای مدرن و نیروی هوایی، سپاهیان دولتی طی دو ماه نتوانستند شورشیان را شکست بدهند. پشتون های مشرقی مقاومت جانانه یی در برابر نیروهای سرکوبگر انجام دادند. کنون، آن ها دیگر به وعده های حکومت افغانستان باور نداشتند و تا آخرین گلوله می رزمیدند. در ماه اکتبر ۱۹۴۵ صافی ها حتا پیشنهاد شخص ظاهرشاه را با پیام پایان بخشیدن به جنگ رد کردند». (تيخانف، نبرد افغانی استالین (سیاست قدرت های بزرگ بر سر افغانستان، و قبایل پشتون)، ترجمۀ عزيز آريانفر،گزارش اجنتوری از کابل، تاریخی 13/9/1945 // بایگانی سرویس استخبارات خارجی، پرونده « قبایل»، جلد یکم، برگ 407)
اما طوريکه در مضمون قبلی (قسمت ۸، صفحه ۴) ديده شد، يکهزار ميل تفنگ روسی برای مسلح ساختن لشکر های قومی شينوار و خوگيانی که برای حمايت از قوای نظامی فرستاده شده بودند، ارسال شد. اينکه هزار ميل تفنگ مذکور قبلاَ در سلاح کوت های افغانستان موجود بود، يا به اثر تقاضای سردار هاشم خان در دوران جنگ صافی ها فرستاده شد، به تحقيقات بيشتر نياز دارد.
(ادامه دارد)
