قطر کشوری کوچک اما غنی، مرز مشترک زمینی با عربستان سعودی و مرز آبی با کشورهای ایران، کویت، عراق، عربستان، بحرین و امارات متحده عربی دارد. قطر در یک دهه اخیر نقش‌آفرینی فراتر از اندازه و موقعیت کوچک خود در مناسبات بین الملل ایفا نموده است. کشور کوچک قطر تحت حاکمیت خاندان آل ثانی در سال ١٩٧١ از قیومیت
انگلستان خارج شد و به استقلال رسید. این کشور با اهمیت در مناسبات و روابط بین الملل با وسعت و جمعیت اندک اکثرا مورد تهدید کشورهای همسایه و درگیر چالش های و مسایل متعددی بوده است. از زمان حاکمیت شیخ بن حمد آل ثانی، قطر در عرصه داخلی و منطقه‌ای شاهد تحولات و پیشرفت‌های مهمی بوده است. وضعیت داخلی و جایگاه منطقه‌ای این کشور مرحله نوینی را تجربه می كند. قطر در عرصه منطقه‌ای، در چند سال اخیر در پی ایفای نقشی جدی و متمایز نسبت به سایر کشورهای خلیج فارس برآمده و به عنوان میانجی در مناقشه‌های منطقه‌ای ايفاي نقش می كند. با درنظر داشت موقعیت کوچک و جمعیت کم، این کشور یکی از جمله بازیگران جدی در مناسبات روابط بین الملل و بخصوص مناسبات خاورمیانه می باشد. درک درست از قدرت رسانه ها، فهم دقیق از جایگاه دپلماسی در مناسبات بین الملل، تکیه بر صنعت گاز و رهبری خردمندانه چهار اصل و یا بن‌مایه نقش آفرینی دقیق و ارزیابی شده این کشور در مناسبات داخلی و بین المللی می باشند.
وسـایـل ارتـبـاط جمعى در تمامى کشورها نقش حساس و مهمی را در زمـیـنه هاى مختلف از جمله سیاسى، اقتصادي، اجتماعی و فرهنگى ایفا مى کنند. اهمیت رسانه هاى گروهى تا حدى است که دانـشـمـنـدان در تقسیم بندى مراحل تاریخى تمدن بشر، آن را لحاظ کرده اند. آلوین تافلر تـمـدن بـشـرى را بـه سـه مـرحـله تـقـسـیـم مـى کـنـد کـه شامل مرحله کشاورزى ، مرحله صنعتى و مرحله فراصنعتى یا عصر ارتباطات و اطلاعات است. در عـصـر فراصنعتى، قدرت در دست کسانى است که شبکه هاى ارتباطى و اطلاعاتى را در اختیار خود دارند. از جمله عوامل موثري که بیشترین تاثیر را در بعد فرهنگی جوامع امروزي، به عنوان تکنولوژي نوین عهده دار است، رسانه ها می باشد. امیر قطر با درنظرداشت ملحوظات فوق یک شبکه ماهواره ای را به نام الجزیره در جولای سال ۲۰۰۵ بنأ نهاد و این شبکه را دولت قطر به شکل وسیع حمایت می کند. درک درست و درک بروز سیاسیون قطری از رسانه ها باعث شد که امروزه الجزیره یکی از مهمترین شبکه های خبری در خاورمیانه و جهان باشد. این شبکه یکی از عنصر های قدرت ملی دولت قطر می باشد. شبکه الجزیره به چندین زبان بین المللی و در بخش های مختلف نشرات دارد. این ارتش رسانه ای امروزه توانایی تغیر افکار عمومی جهان و به خصوص تغیر افکار جهان عرب را به نفع دولت قطر دارد.
در دنیای امروز دیگر گریزی از تعامل نیست و دیپلماسی یکی از مهمترین ابزارهای دستیابی به تعامل است. دیپلماسی در سیاست جهانی مفهومی کلیدی است و منظور از آن، فرایندی ارتباطی برای مذاکره بین دولتها و دیگر بازیگران عرصه بین الملل است. از قرن 15 به بعد دیپلماسی نه تنها فرایندی دائمی، بلکه به فرایندی منظم و قاعده مند تبدیل شده و مجموعه ای از مقررات، تشریفات، حقوق، امتیازات و معافیت ها برای دیپلمات ها و فعالیت های دیپلماتیک به وجود آمده است. دیپلماسی حرفه، فعالیت یا مهارت در روابط بین المللی است که معمولا توسط نمایندگان یک کشور در خارج از کشور انجام می شود. دیپلماسی هنر واقعی است که در خدمت اهداف کشورها می باشد. بازیگران سیاست در قطر با فهم درست از نقش و جایگاه دپلماسی در مناسبات روابط بین الملل از این امر به شکل درست استفاده بهینه نموده است. دولت قطر با حرکت های حساب شده دیپلماتیک توانسته است که دولت های و گروه های که تضاد منافع و مسیر های متفاوت دارند را در دوحه مقام و منزلت دهد. جمع اضداد و اعطائ مقام و منزلت به اضداد به غیر از دیپلماسی فعال ممکن نیست. دفتر گروه طالبان، دفتر فرمان دهی مرکزی ایالات متحده امریکا (سنتکام) و سفارت جمهوری اسلامی افغانستان به شکل همزمان در قطر موقعیت داشت، امروزه پایگاه هوایی العدید در خدمت فرمان دهی مرکزی ایالات متحده امریکا یا (سنتکام) است و از جانب دیگر دفتر سیاسی حماس تحت مدیریت اسماعیل هنیه و سفارت جمهوری اسلامی ایران نیر در همین شهر موقعیت دارد، این کشور از یک سو میزبان حوثی‌ها به عنوان گروهی مخالف دولت یمن است و از سوی دیگر با دولت یمن رابطه بسیار خوبی دارد. قطر در حالی که رابطه خوبی با دولت جدید عراق دارد و همچنان میزبان خانواده صدام در دوحه نیز است. قطر رابطه بسیار نزدیک با عربستان سعودی و اسرایئل دارد و از جانب دیگر عضو فعال شورای همکاری خلیج فارس است. گردآوری این همه پارادوکس و مدیریت این همه تفاوت دیدگاه در قطر، به غیر از دیپلماسی حرفی و فعال ممکن نیست، دولت قطر به اهمیت دیپلماسی پی برده و با همین ابزار توانسته است، اضداد انتاگونستی را کنار هم جمع کنند و از آنها به نفع مردم قطر استفادهء بهینه نمایند.
اما مهمتر از همه اینها پتانسیلی است که قطر در میانجی‌گری دارد بر همگان هویدا است. میانجی گری میان گروه طالبان و ایالات متحده امریکا، میانجی گری میان ایران و امریکا، میانجی گری میان اسرایئل و حماس... اینها نشانه های از دیپلماسی حرفی است. متوجه باشیم که این میانجی‌گری ها نه تنها نزدیکی بیشتر به دو قدرت، یکی در سطح جهانی و دیگری در سطح منطقه‌ای است، بلکه اگر منجر به موفقیت شود عملاً معنای آن یک پرستیژ سیاسی والایی برای قطر در سطح بین الملل است. توجه کنیم در شرایطی که عربستان سعودی، مصر، فرانسه، ترکیه و کشورهای منطقه و فرامنطقه نتوانست میان اسرایئل و حماس آتش بس ایجاد کند، اما قطر با بازی های حساب شده دپلماتیک توانست به صورت موقتی در غزه آتش بس به میان آید، این نشان از حرفه ای بودن بازیگران سیاست خارجی قطر می باشد.
طی دهه های گذشته، سهم گاز طبیعی در ساختار مصرف انرژی جهانی به طور مداوم در حال افزایش بوده است؛ به طوری که نرخ رشد استفاده از آن از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۲ به ۱.۷ درصد رسید که به طور قابل توجهی بالاتر از سایر سوخت های فسیلی است. در کنار تقاضای رو به رشد، گسترش مداوم مصرف جغرافیایی گاز طبیعی منجر به تسریع در سرعت تجارت بین‌المللی می‌شود و ال ان جی(گاز طبیعی مایع) به دلیل انعطاف پذیری و سازگاری آن با شرایط متغیر بازار، نقش مهمی را ایفا کرده است. قطر در دو دهه اخیر در قسمت استخراج گاز سرمایه گذاری هنگفتی نموده است. قطر سومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی را در اختیار دارد و بزرگترین صادر کننده گاز طبیعی مایع در جهان است و صادرات گاز، نفت خام و فرآورده های نفتی این کشور بخش قابل توجهی از درآمد دولت را تأمین می کند. قطر890 تریلیون فوت مکعب گاز دارد که بیشتر آن در حوزه شمال دریایی واقع شده است. طبق اعلام بانک ملی قطر، ذخایر موجود به قطر این امکان می دهد تا تولید فعلی خود را برای 138 سال دیگر حفظ کند. قطر ذخایر ثابتی معادل 402.1 برابر مصرف سالانه خود دارد. بر اساس نتایج به دست آمده در سال ۲۰۲۲، قطر پس از ایالات متحده، روسیه، ایران، چین و کانادا در رتبه ششم جهان به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گاز طبیعی قرار دارد.
فهم دقیق از رسانه، فعالیت موثر دیپلماتیک و استفاده درست از منابع طبیعی در گروئ رهبری خردمند و زیرک می باشد. قطر با مدیریت تمیم بن حمد ال ثانی پرستژ ملی و بین المللی حاصل نموده است. تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر، توانسته است قلمرو کوچک خود را به یک قدرت بین‌المللی تبدیل کند. وب سایت خبری هاآرتس در گزارشی، تمیم بن حمد آل‌ثانی به‌عنوان زیرک ترین فرمانروای خاورمیانه یاد کرد و به شرح جزییاتی از زندگی و فعالیت‌های سیاسی و توسعه‌گرایانه او در طول بیش از یک دهه حضورش در راس قدرت پرداخته است. این امیر زیرک توانسته است سطح رضایت مندی مردم از دولت را در بالا ترین سطح آن نگهدارد، هر چند در این کشور، رسیدن به رآس قدرت دمکراتیک نیست، اما بازیگران سیاست در قطر توانسته رضایت عموم مردم را با خود داشته باشد.
قطر، کشوری کوچک و غنی در خلیج فارس، علی‌رغم وسعت و جمعیت کم، نقش‌آفرینی مؤثری در مناسبات بین‌الملل داشته است. این کشور پس از استقلال از انگلستان در سال ۱۹۷۱، تحت حاکمیت خاندان آل ثانی و به ویژه شیخ حمد و تمیم بن حمد آل ثانی، شاهد تحولات چشمگیری در عرصه‌های داخلی و منطقه‌ای بوده است. قطر با تکیه بر چهار اصل اساسی: قدرت رسانه‌ای، دیپلماسی فعال، صنعت گاز، و رهبری خردمندانه، توانسته است در مناقشات منطقه‌ای نقش میانجی‌گری موفقی ایفا کند. شبکه الجزیره، به عنوان یکی از ابزارهای اصلی قدرت نرم قطر، تأثیر قابل‌توجهی بر افکار عمومی جهان عرب و بین‌المللی دارد. در عرصه دیپلماسی، قطر با مدیریت تناقضات مختلف و برقراری روابط پیچیده با بازیگران متضاد، توانسته است جایگاه ویژه‌ای برای خود ایجاد کند. همچنین، با بهره‌گیری از ذخایر عظیم گاز طبیعی و تبدیل شدن به بزرگترین صادرکننده گاز مایع، نقش مهمی در تأمین انرژی جهانی ایفا می‌کند. این رویکردهای هوشمندانه باعث شده است که قطر به یک قدرت مهم و تأثیرگذار در سطح بین‌المللی تبدیل شود.
بصیر عادل
