هرات از دیرباز مهد علم و فرهنگ و ادب و هنر بوده و شخصیت های وارسته و نام آوری فراوانی را همچون مولانا، عبدالرحمن جامی، خواجه عبدالله انصاری، سلطان حسین واعظ کاشفی، محجوبه هروی، گوهرشاد بیگم، مهری هروی و هزارها شخصیت فرهیختۀ دیگر را در دامان پر مهرش پرورده و تقدیم دنیای ادب و عرفان نموده است.
هرات نه تنها در گذشته های دور، بل در عصر و زمان کنونی نیز فرزندان برومندی اعم از زن و مرد فعال در عرصه های مختلف اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در خود رشد و تقدیم جامعۀ علم پرورش نموده است.
مردمان ولایت هرات مادامی که شرایط اجتماعی و سیاسی مساعدی در جامعه حاکم بوده است، در حوزه های مختلف سهم ارزنده ای داشته اند. تا پیش از تحولات اخیر سیاسی افغانستان و بازگشت دوبارۀ طالبان، هرات پس از کابل، بیشترین آمار دانش آموزان مکاتب دولتی و غیردولتی و همچنان متقاضیان و راه یافتگان به تحصیلات عالی را داشته است و در این بین دختران هرات همیشه خوش درخشیده اند. اما امروز با گذشت حدود سه سال از تحویل دهی افغانستان به طالبان، علاوه بر از دست رفتن کدرهای تحصیلی، پراکنده شدن دانش آموزان و دانش جویان و ورشکستگی مراکز آموزشی که از آسیب های جدی نظام های تعلیمی و تحصیلی است، میلیون ها فرزند افغانستان به جرم زن بودن از تحصیل محروم و خانه نشین شدند.
یکی از دستاوردهای بیست ساله مردم افغانستان در حوزه اطلاعات جمعی، رشد چشمگیر و قابل توجه رسانه ها بود. در هرات ده ها رسانه دیداری، شنیداری و چاپی وجود داشت که جوانان دختر و پسر زیادی عضو فعال رسانه ای بودند و در بخش های متعدد خدمات رسانی میکردند. اما امروز با وجود محدودیت ها و قیودات بیش از حد طالبان، کمتر رسانه رسالتمند میتوان یافت. در افغانستان امروز کار رسانه ای به شدت محدودیت آور، آزادی رسانه ساقط و دسترسی به اطلاعات بسیار پر چالش است.
در افغانستان خشونت علیه زنان با توجه به فرهنگ مردسالاری حاکم، ناآگاهی اجتماعی و قیودات مذهبی یکی از مسایل جدی شمرده میشد که آمار خودسوزی ها که یکی از عینی ترین نمادهای خشونت علیه زنان است در هرات در بین دیگر ولایات در صدر جدول قرار داشت، طی این بیست سال نظام جمهوریت به مرور زمان و با فراهم سازی زمینه برای بلند بردن سطح آگاهی مردم، حضور نهادهای حامی حقوق زنان کاهش اندک نموده بود و اکنون که دیگر هیج نهادی دفاعی وجود ندارد بحث خشونت های خانوادگی و اجتماعی از مسایل جدی ماست.
زبان فارسی در افغانستان یک زبان فراملیتی و فراقومی است. به جرات میتوان گفت که بیش از 80 درصد مردم افغانستان با آن آشنا و فارسی صحبت میکنند. در این بین هرات در طول تاریخ مهد زبان فارسی بوده و مردم هرات همیشه فارسی زبان بوده اند. هرچند در نظام های فاشیستی قبلی با ساکن ساختن عامدانه مهاجران پشتون در هرات دائما تلاش های جهت تغییر شکل دادن هویت مردم صورت گرفت ولی این مهاجران بودند که در هرات دو زبانه شدند و نه هراتیان. اما اکنون با بازگشت دوباره طالبان باری دگرتعصب زبانی و فارسی ستیزی اوج گرفته و طالبان همۀ هم و غم شان را برای جایگزین کردن زبان پشتو به جای فارسی که زبان علم و ادب و فرهنگ است و زبان شاعران و نویسندگان برجسته دنیا؛ گذاشته اند. تلاش طالبان برای یک دست کردن زبان مروج امروزه برای مردمان هرات که همیشه فارسی صحبت کرده اند از مشکلات جدی کنونیست. جابجای کارمندان پشتو زبان، تغییر لوایح و ایجاد محدودیت در وادار کردن مردم به تکلم به زبان پشتو بجای فارسی باعث شده است که در بسیاری موارد افهام و تفهیم در ادارات دولتی درست صورت نگیرد و مردم سرگردان شوند.
با بازگشت دوباره طالبان، کادر درمانی افغانستان نیز دچار آسیب جدی گردید. به گفته مسوولان صحی، با تحولات سیاسی اخیر و درهم شکسته شدن نظام سیاسی، بیش از دوصد مرکز صحی در شهرستانهای مختلف به دلیل کمبود پرسونل، دارو و ناامنی مسدود گردیدند و مردمان ساکن آن مناطق از دریافت خدمات صحی محروم شدند. خبرگزاری صدای آمریکا شمار نیازمندان افغانستان به غذا و دارو را 18.4 میلیون نفر در قبل از اکست سال 2021 و 23.7 میلیون نفر در 2024 گزارش میدهد. فقر، گرسنگی، بیکاری، گرانی قیمت اجناس و ده ها چالش دیگر امروزه در هرات مانند تمامی ولایات در شرایطی که بیش از حد دچار تجمع نفوس شده است بیداد میکند.
در قرن بیست و یک قرار داریم، عصر تکنولوژی و ارتباطات، عصر هوش مصنوعی. دنیایی که آدمهایش برای زیست بهتر و سالم تر شب و روز تلاش میکنند؛ اینجا (افغانستان) کشوری انگار جامانده از کاروان دنیا، مردم حق دسترسی به ابتدایی ترین حقوق شان را هم ندارند؛ میلیون ها دختر و زن افغانستان برای رفتن به مکتب و دانشگاه تقلی میکنند و پشت دروازه های بسته مکاتب اشک میریزند؛ هزاران خانواده با فلج کردن عمدی نان آورشان که جرم اش زن بودن است، در فقر زندگی میکنند؛ مردم توهین میشوند، تحقیر میشوند و دنیا میبیند و کاری نمیکند.
--------------------------- --------------------------- --------------------------
*خانم سحر رضایی هم اکنون در هرات زندگی میکنند و از فعالین سابق جامعه مدنی و از مدافعین حقوق زنان اند
