جمهوریت محمد داود خان (۲)
شیوه عملکرد کودتا بدون همکاری و راهنمایی نظامیان شوروی که در ارتش شاهی افغانستان، فعال بودند، غیر ممکن بود. بخصوص که نظامیان کودتا چی ارتش شاهی افغانستان هیچ گونه تجربه ای از کودتا را از قبل نداشتند.در ضمن شمولیت و سهم گیری نظامیان حزب دموکراتیک خلق در کودتا، در هیئت « کمیته مرکزی»، و حضور « پرچمی» و « خلقی» ها در کابینه ای محمد داود رئیس جمهور، با صلاح دید دولت شوروی بوده است.
چشم دید جناب ملکیار وزیر مخابرات حکومت موسی شفیق، تصدیق این مدعا است. او مدعی شده بود در اثنا شب ۲۶ سرطان از صدای آتش پیهم ماشین دار از خواب بیدار و با غیر فعال یافتن شبکه مخابرات مرکزی با موتر شخصی جانب منزل وزیر داخله نعمت الله پژواک، روان بوده که در راه موتر ولگاه را دیده است که از داخل آن گلوله روشنی انداز به هوا پرتاب می شد. و وقتی از وزیر داخله که پرچمی حزب دموکراتیک خلق بود، نشان دریافت نکرده، جانب مرکز عمومی مخابرات در چهار راهی پشتونستان روان شده که در جریان راه، موتر شهزاده احمد شاه را در بین جویچه ای کنار سرک افتاده دیده است. بعد از اینکه مرکز عمومی مخابرات را که توسط نظامیان مسلح و زره پوش ها، محاصره یافته است، راهی منزل خود از طریق کارته پروان شده که در گردنه باغ بالا، مو ترش را نظامیان تا روشنی صبح توقف، بعد دستگیر و به خانه سردار محمد داود انتقال داده شده است. جناب ملکیار با مشاهده این حوادث دست شوروی ها را در کودتا ۲۶ سرطان ۱۳۵۲ حتمی میداند.
اما جناب محمد حسن شرق، معاون صدارت جمهوریت داود خان، در « کرباس پوش های برهنه پا» از آشنایی و نزدیکی با محمد داود، مشوره و طرح کودتا، دیدار با نظامیان مخالف رژیم شاهی، سازماندهی و سر انجام عمل کودتا به تفصیل نوشته است. از دیدار های نور محمد تره کی و ببر ک کارمل که پیشنهاد ها و نظریات آنها مورد پسند سردار محمد داود خان قرار نگرفت و سردار محمد داود، ایده های شان را مخالف عقیده ملی گرایی افغانی و دین اسلام دانست. از توصیه های ببر ک کارمل به سردار محمد داود خان و اینکه کودتا را متضاد با روش مبارزه و ایدئولوژی حزب دموکراتیک خلق و جناح پرچم دانست و با ابراز مخالفت خود با اقدام کنند گان کودتا، محمد داود خان را بر آشفته ساخت که سردار داود با ابراز تشکری از توصیه های کارمل، به او یاد آور شد که « اگر عقیده مارکسیسم را به قوه ای برچه داخلی و یا خارجی در مغز مردم افغانستان داخل نمودید به زنده ام تف و به مرده ام نفرین نمایید.» در کتاب فوق با تفصیل یاد نموده است. از بیان خاطرات داکتر شرق چنین استنباط می گردد که محمد داود خان، بطور مستقل و بدون دست داشتن حزب دموکراتیک خلق و همکاری شوروی ها طرح و پیروزی کودتا را خود برعهده داشت.
جناب داکتر سید عبدالله کاظم استاد سابق دانشکده اقتصاد دانشگاه کابل، اندیشمند سیاسی افغانستان طور معتقد است که داود خان که عطش قدرت را همیشه در سر داشت، از زمان کنار رفتن از صدارت، از وضع سیاسی کشور، و سلطنت مشروطه راضی نبود و آینده نظام سلطنتی را شکننده می دید. پسران شاه را نظر به اهلیت و کفایت شان جانشین مناسب برای تخت سلطنت نمی دانست. امکان کودتا را از جانب سردار عبدالولی و یا اعضای حزب دموکراتیک خلق محتمل میدانست .محمد داود خان طی ده سال دوری از فعالیت سیاسی، بر نظامیان مانند دوره های وزارت دفاع و صدارت چندان نفوذ نداشت. او به تنهایی از عهده کودتا برآمده نمی توانست، یگانه امید محمد داود خان نظامیان حزب دموکراتیک خلق، (که آنها هم به تنهایی جرات کودتا را نداشتند) بود. نظامیان «خلقی » و « پرچمی » ها طبق مشوره و هدایت مقامات شوروی، با سردار محمد داود همکاری، مشاوره، و تحت یک پلان دقیق با مهارت و احتیاط کامل، کودتا ۲۶ سرطان را موافقانه اجرا کردند که هیچ نشانه ای از دست داشتن مسکو در آن بجا نگذاشتند.
جناب سید قاسم رشتیا، سفیر افغانستان در جاپان، ده روز قبل از کودتا ۲۶ سرطان را به خاطر دارد که از راه سفر کو ریا و چین توقف در مسکو داشته است و در منزل سردار عبدالعظیم غازی داماد نعیم خان با سردار محمد نعیم خان که بعد از عیادت و ملاقات اعلیحضرت محمد ظاهر شاه در لندن به دیدن دختر خود به مسکو برگشته بود، ملاقات نموده است. صحبت سردار محمد نعیم خان، بدون تردد و با لهجه بسیار آرام که وضع صحی شاه را کاملا اطمینان بخش توصیف و عارضه چشم او را کدام چیز مهم نمی دانست، میرساند که روابط بین شاه و سرداران دو باره نور مال شده است.
به تعویق انداختن انتخابات، بهبودی روابط حکومت شفیق با امضای قرارداد آب هلمند با دولت ایران ، ناراحتی دولت شوروی از نزدیکی روابط حکومت شفیق با غرب، توقف سردار محمد نعیم خان در مسکو از نظر رشتیا معنی خاصی را ارایه می کرد. رشتیا در شب عزیمت به مقصد اجرای وظیفه به توکیو، در منزل برادرش میر محمد صدیق فرهنگ، سفیر دولت افغانستان در یوگسلاوی و مهمان شان داکتر عبدالصمد سراج در شهر بلگراد، اوضاع افغانستان را قرین آرامش ارزیابی کرد، اما داکتر سراج این آرامی را آرامش قبل از طوفان گفته بود.
فردای آن شب ساعت شش و پنج دقیقه صبح وقت محلی میر محمد صدیق فرهنگ با کوبیدن در اطاق خواب رشتیا، خبر کودتا ۲۶ سرطان و اعلان جمهوریت محمد داود را که از طریق رادیو بی- بی- سی لندن شنیده بود، به رشتیا خبر داد.
آیا محمد ظاهر شاه از کودتا آگاهی داشت و با سردار محمد داود در کودتا یا « انقلاب سفید» ۲۶ سرطان ۱۳۵۲، کنار آمده بود؟ آیا در نظام جمهوریت، زنان در مقامات دولتی نقش داشتند؟ پاسخ این سوالات را در بخش۳۵ دنبال کنید.
منابع :
کرباس پوشهای برهنه پا، داکتر محمد حسن شرق،
زنان افغان زیر فشار عنعنه ...، دکتر سید عبدالله کاظم،
تحلیل واقعات سیاسی افغانستان، عبدالحمید مبارز ،
افغانستان در پنج قرن اخیر، میر محمد صدیق فرهنگ،
خاطرات سیاسی ، سید قاسم رشتیا
محمد طاهر ،
امریکا - جون-جو لایی ۲۰۲۴ ( جوزا-سرطان - ۱۴۰۳)
.
