امروز هفدهم اکتوبر 2024 میلادی برابر به 26 میزان 1403 خورشیدی "روز جهانی ریشه کنی فقر" است. برای بار نخست در سال 1987 صدهزار نفر در میدان "تروکادروی پاریس" گرد هم آمدند و خواستار ریشه کن کردن فقر شدند و فقر زدایی را تجلیل کردند. سپس در سال 1992 این روز به عنوان روز جهانی ریشه کنی فقر در سازمان ملل ثبت شد.
فقر چیست و فقیرکیست؟
فقر به زبان ساده: ناداری، تنگدستی، احتیاج و درماندگی.
فقیر کسی است که نتواند نیازمندی های خود را از خوراک تا پوشاک حتی در حد ابتدایی، تامین و بر آورده کند و برای بر آوردن این نیازمندی ها برای خودش و خانواده اش با نبودِ کار و اشتغال، احساس عجز و درماندگی کند. البته افراد معیوب و معلول که از نظر جسمی توانایی کار و تامین نیازهای خود را ندارند در یک جامعه و کشور فقیر، نیز احساس درماندگی می کنند و فقیر هستند، اما بحث آنها بحث جدا از فقر فراگیر، همگانی و مشدد در یک جامعه و کشو راست.
فقر در تعریف سازمان ملل متحد، "نداشتن منابع کافی برای رفع نیازی های فردی و خانوادگی و نبود فرصت برای مشارکت در جامعه می باشد. و تعریف بانک جهانی از فقر این است که می تواند چرخه ای باشد که با عدم دسترسی به آموزش، مراقبت های صحی و فرصت های شغلی، ناتوانی در بهبود وضعیت مالی را تداوم بخشد."
فقر در افغانستان
افغانستان یکی از کشورهای فقیر دنیا است. بیست و هفت ملیون نفر از جمعیت 35 ملیونی این کشور در فقر به سر میبرند و نان روزانۀ خود را به مشکل پیدا می کنند و بعضاً هم بدون نان گرسنه می خوابند. به گزارش بی بی سی، افغانستان در سال جاری در رتبه بندی سازمان های بین المللی مربوط به دریافت و ارزیابی سطح گرسنگی و مشکل غذا در جهان در سطح کشورهای رو به سطح جدی گرسنگی رتبه بندی شده است و مبتنی بر این درجه بندی بیش از 64 درصد نفوس افغانستان از فقر شدید رنج میبرند.
عوامل فقر در افغانستان چیست؟
البته فقر ریشه در عوامل گسترده و پیچیده دارد که یکی از عوامل مهم فقر در جهان به نظام غلط و ناعادلانۀ اجتماعی بر می گردد که از عوامل سیاسی و فرهنگی ناشی می شود. اگر تاثیر گذاری عامل نظام اجتماعی غلط و ناعادلانه در افغانستان بر فقر، بررسی و ارزیابی شود، میتوان گفت که این عامل بیشتر از هر جامعه و کشور دیگر جهان در گسترش و تداوم فقر در افغانستان، نقش دارد. بی ثباتی نظام سیاسی، فساد حاکمان و زمام داران افغانستان در تمام نظام های ناپایدار سیاسی که تصاحب و غصب قدرت سیاسی را از هر طریقی، ابزار و فرصتی برای پولدار شدن و ثروت اندوزی خود ساخته اند، هیچگاه بصورت صادقانه در پی اصلاح و تغییر نظام غلط اجتماعی، سیاسی و فرهنگی نشدند که عامل فقرزایی، گسترش و تداوم فقر بوده است. نظام با ثبات، عادلانه و پایدار سیاسی که می تواند نقش مهم و تعیین کننده در کاهش فقر در افغانستان داشته باشد، کم از کم در این صد سال اخیر شکل نگرفت و تثبیت نگردید.
یکی از دلایل اصلی مهاجرت و کوچ تقریباً جمعی اکثریت مردان جوان و حتی نوجوان از افغانستان با تحمل سختی های طاقت فرسای این کوچ و فرار تا سرحد از دست دادن جان خود، به فقر فزاینده، رو به گسترش و مشدد بر می گردد؛ فقر فزاینده ای که در کنار عوامل مختلف دیگر به عامل اجتماعی و سیاسی آن اشاره و تاکید شد. نمونه های زیادی از جان باختن مهاجران و کوچ کنندگان از جامعه و کشور فقیر و مصیبت زدۀ افغانستان را در این سالها همیشه شنیده و دیده ایم. جان باختن شمار زیادی از هموطنان ما سه روز قبل در مرز ایران تازه ترین پیامد هولناک، مصیبت بار و خونین فقر است. هزاران نفر دیگر در این سا لها در مسیر راه مهاجرت و کوچ از افغانستان در ترکیه و کشور های دیگر تحت شکنجه قرار گرفته و می گیرند، زندانی می شوند، به قتل می رسند و در آب دریا و بحر غرق می شوند و به هلاکت می رسند.
هنوز هیچ پایانی بر این داستان کوچ و آوارگی در افغانستان متصور نیست. چون هیچ تغییر و تحولی در اصلاح نظام اجتماعی و سیاسی که یکی از عوامل تاریخی فقر در افغانستان شمرده می شود، به چشم نمی خورد. داکتر مجیب الرحمن اتل روز گذشته در صفحۀ فیسبوک خود از رابطه بین افزایش درآمد در مطالعات مهاجرت نوشت: "مطالعات نشان می دهد هرگاه سطح درآمد سرانه در کشورهای کمتر توسعه یافته به هفت تا ده هزار دالر میرسد، میل برای ماندن در کشور بیشتر می شود و سطح مهاجرت پائین می آید. عاید سرانه افغانستان برای امسال (۲۰۲۴) حدود ۴۲۲ دالر تخمین زده می شود. بلندترین درآمد سرانه (۶۵۳ دالر) در سال ۲۰۱۲ برای افغانستان ثبت شده است."
اگر به عامل کاهش مهاجرت ناشی از فقر در افغانستان آرزو برده شود که عاید سرانه در سال روان از 422 دالر به هفت تا ده هزار دالر بالا برود، این آرزو بسیار بسیار دور و دست نایافتنی به نظر میرسد، به خصوص که عامل اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و فرهنگی فقر در افغانستان همچنان پا برجا و تغییر ناپذیر دیده می شود.
