در روزهای پسین، گزارشی مبنی براینکه گویا پاکستان به واخان نیروی نظامی فرستاده است، به نشررسید. هرچند سخنگوی گروه طالبان این گزارش را تکذیب نمود، اما عده یی ازباشنده های آنجا گفته اند که پاکستان نیروهایش را بوسیله ی هلیکوپتر وارد محل نموده است.
ازآنجا که این باریکه ی جغرافیایی درمنتها الیه شمال شرق کشور، دارای تاریخ خاص، اهمیت بزرگ، موقعیت ژیوپولتیک و ژیو ستراتژیک بوده برای مردم افغانستان ارزش حیاتی دارد، لهذا مصمم شدم نکاتی را بگونه ی مختصرپیرامون این قسمت حساس قلمرو افغانستان بعرض برسانم:
باریکه ی واخان درتقاطع چهارکشور مهم منطقه (چین، افغانستان، تاجیکستان و پاکستان) قراردارد که از قرن اول و دوم قبل از میلاد مورد توجه ملت های آسیا و اروپا بوده و مبادلات بازرگانی فی مابین امپراتوری چین و کشورهای اروپا یی، با استفاده از"خط ابریشم" صورت میگرفت. این رفت و آمدهای بازرگانی، تا سالهای هجوم سیل آسای قشون چنگیز (اواخرقرن دوازدهم میلادی)، همچنان جریان داشت و پل ارتباط اقتصاد، تمدن وفرهنگهای مختلف بشری شناخته میشد.
مقام های هند برتانوی درقرن هجده و نزده ی میلادی، بخصوص درسالهایی که " بازی بزرگ" فی مابین دو قدرت مطرح آنروز(امپراتوری های برتانوی و تزاری) ادامه داشت، به اهمیت ستراتژیک و ژیو پولتیک این گوشه ی مهم جغرافیای منطقه پی برُده بودند.
سیاستمداران هند برتانوی درآن دوران، بخوبی درک کرده بودند که هرگاه تزاران روس بخواهند سرزمین پهناورو زرخیز هندوستان را اشغال نموده خود شان را تا بحرهند برسانند، میتوانند بجای عبوراز هرات و قندهار و دره ی مشهور خیبر، کوه ها و دره های دشوار گذارواخان را طی نموده برنامه های اشغالگرانه ی شان درشبه قاره ی هند را به آسانی عملی سازند.
بربنیاد همین درک و طرح سیاسی و ستراتژیک در" بازی بزرگ" بود که انگلیسها پروژه ی مخفی جُست وجو، شناسایی و نقشه برداری را از طریق شعبه ی استخباراتی خویش به راه انداخته جواسیس ورزیده یی به نام های کرزن، جورج مکارنی، کونولی، اسنودارت، ماروین، ینگ هزبند ، الیاس و امثالهم را درمقاطع مختلف زمانی به دره ها، شهرها و مناطق دو سوی باریکه ی واخان ( خان نشین های مرو،خوقند، یارقند، بخارا، کاشغر و ... ) فرستادند. منظورانگلیسها، علاوه ازحصول آگهی ازتحرکات امپراتوری تزاری به سوی هندوستان، دسترسی به بازارهای خان نشین های مذکوردرآسیای میانه، آنهم از راه واخان را نیزمدنظرداشتند.
البته عین مقاصد سیاسی و بازرگانی و نقشه برداریهای نقاط و راه های ستراتژیک اطراف واخان درجریان "بازی بزرگ" از سوی کارشناسان فنی، نظامی و استخباراتی تزاران روس نیز تعقیب میشد. یا بعباره ی دیگر، واخان ومناطق اطراف آن ازطرف دو ابرقدرت زمان، دریکوقت مورد ارزیابی، تجسس و دستیابی قرارداشت.
آنهمه پویایی و تلاش هردو قدرت بزرگ شرقی – غربی بر سر(کریدور) واخان، یکبار دیگرارزش واهمیت بزرگ آنرا برای ما آشکارا میسازد. این ارزش و اهمیت بزرگ ژیوستراتژیک و ژیواکونومیک واخان تا همین اکنون و اما بگونه ی جدی تر آن ، بجای خودش باقیست. البته با اضافه ی این نکته که دوقدرت تازه نفس ِ دیگرآسیایی (هند وایران) دربازی جدید و تداخل ایالات متحده ی امریکا بجای بریتانیا بعنوان ابرقدرت غرض ورزغیرآسیایی برسر ِ این معامله اضافه شده اند.
سلسله ی پویایی و تحرکات سیاسی و استخباراتی کشورهای منطقه و جهان دردوران ما نیزنه تنها قابل بحث جدی است، بلکه فهم ودرک ماهیت این جریان، برای هرافغان وطنخواه نیز اشد ِضرورت میباشد:
واخان، یکی از بخشهای اداری ولایت باستانی بدخشان است که به مساحت سه صد و پنجاه کیلومتردرشرق این ولایت افتاده وباساس یک آمارغیرمؤثق، به تعداد بیست هزارنفربه نام " پامیری و قرغیزی" دراین خطه زیست دارند.
مدتی قبل، یکی ازبرنامه های تلویزیونی پاکستان، این میراث شوم هند برتانوی را تماشا میکردم. تحلیلگریا مبصرسیاسی برنامه ی مذکور، با آب و تاب خاصی اظهارمی نمود که مسافت میان پاکستان و تاجیکستان درباریکه ی واخان، تنها سیزده کیلومتراست و اگرپاکستان بتواند براین نقطه مسلط گردد، بزرگترین و مؤثرترین وسیله ی رسیدن به بازار های آسیای میانه را بدست خواهد آورد. او بازهم میگفت که درچنین صورت، پاکستان نیازی نخواهد داشت تا به دولت های افغانستان و معبرجنوب تا شمال این کشور غرض رسیدن به آسیای میانه تمکین نماید.
هرگاه قرارباشد طماع و تحرکات تازه، بخصوص ازسوی پاکستان پیرامون واخان را جدی انگاریم، لازم می افتد وضعیت آشفته ی اقتصادی، نا آرامی های قومی و سیاسی واتهام زنی های مقام های آن کشورعلیه طالبان افغانستان و دستپاچگی های رهبران آن را نیزمد نظرداشته باشیم. بدین ترتیب، سفراخیررییس استخبارات نظامی پاکستان (آی.اس.آی) به تاجیکستان و دیدارش با رییس جمهورآن کشور، سخنان دونالدترمپ رییس جمهورجدید ایالات متحده ی امریکا مبنی برحمایتش ازعمران خان صدراعظم قبلی پاکستان درآینده ی نزدیک و فشارهایی که احتمالاً عنقریب ازسوی وی بالای طالبان و کشورهای منطقه وارد خواهد آمد و همچنان خصومت ترمپ با چین و درگیری روسیه دراوکراین وغیره میتواند درچارچوب این محاسبه گنجانیده شود.
آنچه به مثابه ی موضوع مهم درواپسین روزها منتشرشد، عبارت بود از تقاضای رهبران پاکستان ازطالبان افغانستان مبنی پذیرش و جابجایی هزاران عنصرمسلح (تی تی پی) یا تحریک طالبان پاکستانی بخاک افغانستان.
درگزارشهای منتشرشده آمده بود که جانب طالبان افغانستان، دربرابرچنین خدمت سیاسی – نظامی که دقیقاً برضد منافع ملی مردم افغانستان خواهد بود، وجه ده ملیارد روپیه ازحکومت پاکستان تقاضا نموده اند. هرچند طالبان افغانستان این موضوع را تکذیب نمودند، اما خواجه آصف وزیردفاع پاکستان با صراحت اظهارداشت که با ملایعقوب وزیردفاع، ملا متقی وزیرامورخارجه، سراج الدین حقانی وزیرامورداخله و ملا شیرجان دراین مورد دیدار داشته است.
طرح و تلاش پاکستان دراین مورد نیزناظران و تحلیلگران سیاسی را متوجه این نکته میسازد که شاید پروژه ی جدید و اما خونین دیگری ازجنوب به سوی قلمرو افغانستان درحرکت باشد که پیامد های ناگوارآن بعداً مشهود خواهد شد.
باید این نکته را نیزدر ارتباط با طماع پاکستان برسر ِکریدور واخان خاطرنشان نمود و آن اینکه نگاه ایالات متحده ی امریکا بمثابه ی رقیب ستراتژیک و جهانی چین و روسیه نیزبالای باریکه ی واخان متمرکزاست؛ زیرا ستراتژیست های امریکایی ازاهمیت بالای واخان (این بام دنیا) به منظورترصد چین، تقویت ایغوریهای سنکیان علیه پیکنگ وقلمرو های پاکستان، افغانستان، تاجیکستان، هند، روسیه و سایرکشورهای آسیای میانه تا جمهوری اسلامی ایران آگاهی کامل دارند. چنانکه دونالد ترمپ چندین مرتبه اظهارداشت که اداره ی بایدن نباید میدان هوایی بگرام را که "یک ساعت تاچین" فاصله دارد، رها مینمود.
پس اگرکشورهای منطقه متیقن شوند که درعقب ِ تحرکات و برنامه های سودجویانه ی اخیر ِ پاکستان، دست ابرقدرت امریکا دخیل است، بدون شک حساسیت قابل محاسبه یی از خویشتن بروز خواهند داد که این حساسیت های سیاسی و فعل وانفعالات متقابله ی ناشی ازآن، افغانستان را یکبار به میدان کشمکشهای ژیوپولتیک مبدل نموده حوادث مصیبت باردیگری را درقبال خواهد داشت. (پایان)
